زیرک‌ترین زیرک‌ها
رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلم فرمود:
شما را به زیرک‌ترین زیرک‌ها و نادان‌ترین نادان‌ها آگاه کنم؟
گفتند آرى یا رسول‌اللَّه
فرمودند: زرنگ‌تر از همه کسى است که خود به‌حساب خویشتن برسد و براى بعد از مرگ کار کند.
نادان‌ترین نادان‌ها هم آن کسى است که از هواى نفس خود پیروى کند و آرزوهاى دور و دراز داشته باشد.
مردى سؤال کرد و گفت: چگونه مردى به‌حساب خود برسد؟
فرمود: هر گاه صبح کرد و وارد کار شد هنگام شب با نفس خود به محاسبه بنشیند.
به او بگوید: اى نفس روزى بر تو گذشت و دیگر برنمى‌گردد، اینک به خداوند سوگند بگو در این روز چه کردى و لحظه‌ها را چگونه گذراندى، آیا خداوند را به یاد آوردى و او را سپاس گفتى، آیا حق برادران مؤمن را دادى و اندوه آنان را بر طرف ساختى.
آیا آبروى او را در نهان حفظ کردى و حیثیت او را در میان خانواده و فرزندان نگهداشتى و بعد از مرگ او اسرارش را فاش نساختى، آیا با مقامى که به‌دست آوردى از غیبت او دست باز داشتى آیا به مسلمانى کمک کردى، و چیزى به او دادى و همین‌گونه با وى سخن بگوید.
اگر متوجه شد در آن روز از او کار خیرى ظاهر شده خداوند را سپاس مى‌گوید و خدا را بر این توفیق تکبیر مى‌گوید، و اگر متوجه شد در آن روز معصیت کرده استغفار مى‌کند و تصمیم مى‌گیرد دیگر مرتکب آن گناه نشود و خود را از آن پاک مى‌کند و بر محمد و آل او درود مى‌فرستد.
بیعت امیرالمؤمنین را بر خود عرضه کند و او را قبول نماید، و به دشمنان و مخالفان او نفرین کند و از کسانى که او را از مقامش دور کردند نفرت داشته باشد، هر گاه چنین کرد خداوند مى‌فرماید حالا که تو با دوستان من دوست هستى و با دشمنان من دشمن مى‌باشى با تو مناقشه ندارم.
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص أَ لَا أُنَبِّئُکُمْ بِأَکْیَسِ الْکَیِّسِینَ وَ أَحْمَقِ الْحُمَقَاءِ قَالُوا بَلَى یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ أَکْیَسُ الْکَیِّسِینَ مَنْ حَاسَبَ نَفْسَهُ وَ عَمِلَ لِمَا بَعْدَ الْمَوْتِ وَ أَحْمَقُ الْحُمَقَاءِ مَنِ اتَّبَعَ نَفْسَهُ هَوَاهُ وَ تَمَنَّى عَلَى اللَّهِ الْأَمَانِیَّ
فَقَالَ الرَّجُلُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ کَیْفَ یُحَاسِبُ الرَّجُلُ نَفْسَهُ قَالَ إِذَا أَصْبَحَ ثُمَّ أَمْسَى رَجَعَ إِلَى نَفْسِهِ وَ قَالَ یَا نَفْسُ إِنَّ هَذَا یَوْمٌ مَضَى عَلَیْکِ لَا یَعُودُ إِلَیْکِ أَبَداً وَ اللَّهِ سَائِلُکِ عَنْهُ فِیمَا أَفْنَیْتِهِ فَمَا الَّذِی عَمِلْتِ فِیهِ أَ ذَکَرْتِ اللَّهَ أَمْ حَمِدْتِیهِ أَ قَضَیْتِ حَقَّ أَخٍ مُؤْمِنٍ أَ نَفَّسْتِ عَنْهُ کُرْبَتَهُ أَ حَفِظْتِیهِ بِظَهْرِ الْغَیْبِ فِی أَهْلِهِ وَ وُلْدِهِ أَ حَفِظْتِیهِ بَعْدَ الْمَوْتِ فِی مُخَلَّفِیهِ أَ کَفَفْتِ عَنْ غِیبَةِ أَخٍ مُؤْمِنٍ بِفَضْلِ جَاهِکِ أَ أَعَنْتِ مُسْلِماً مَا الَّذِی صَنَعْتِ فِیهِ فَیَذْکُرُ مَا کَانَ مِنْهُ فَإِنْ ذَکَرَ أَنَّهُ جَرَى مِنْهُ خَیْرٌ حَمِدَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ کَبَّرَهُ عَلَى تَوْفِیقِهِ وَ إِنْ ذَکَرَ مَعْصِیَةً أَوْ تَقْصِیراً اسْتَغْفَرَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ عَزَمَ عَلَى تَرْکِ مُعَاوَدَتِهِ وَ مَحَا ذَلِکَ عَنْ نَفْسِهِ بِتَجْدِیدِ الصَّلَاةِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ وَ عَرْضِ بَیْعَةِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلَى نَفْسِهِ وَ قَبُولِهَا وَ إِعَادَةِ لَعْنِ شَانِئِیهِ وَ أَعْدَائِهِ وَ دَافِعِیهِ عَنْ حُقُوقِهِ فَإِذَا فَعَلَ ذَلِکَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَسْتُ أُنَاقِشُکِ فِی شَیْ‌ءٍ مِنَ الذُّنُوبِ مَعَ مُوَالاتِکِ أَوْلِیَائِی وَ مُعَادَاتِکِ أَعْدَائِی.
بحار الأنوار (ط - بیروت)، ج67، ص 69
مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، ج11، ص 358
هر دو به نقل از: التفسیر المنسوب إلى الإمام العسکری، ص 38
مطالب مرتبط
نخستین قدم‌ها برای پاکی ـ قسمت پنجم ـ محاسبه، معاتبه، معاقبه
اعتراف‌نامه ـ قانون‌های شهید سید مجتبی علمدار