اگر چه آثار فاخر و ارزشمندی پیرامون موضوع ولایت فقیه منتشر شده و در دسترس همگان قرار دارد، اما بسیاری از مطالب به‌جهت ظرافت و دقت موضوع و هم‌چنین اقامه ادلُه عقلی و نقلی بسیار فراوان، از جنبه آموزشی لازم برای استفاده آحاد جامعه، برخوردار نمی‌باشد. به همین دلیل اقدام به خلاصه نمودن مطالب نمودیم.....

بحثی کوتاه در مبانی ولایت فقیه

اگر چه آثار فاخر و ارزشمندی پیرامون موضوع ولایت فقیه منتشر شده و در دسترس همگان قرار دارد، اما بسیاری از مطالب به‌جهت ظرافت و دقت موضوع و هم‌چنین اقامه ادلُه عقلی و نقلی بسیار فراوان، از جنبه آموزشی لازم برای استفاده آحاد جامعه، برخوردار نمی‌باشد. به همین دلیل اقدام به خلاصه نمودن مطالب نمودیم.....

فایل Word    خلاصه مطالب به صورت جزوه A5  مفتولی PDF

فایل صوتی (شب دهم و یازدهم) محرم هیأت محبان الائمه 1391

قبل از متن

هدف خلقت

الذاریات : 56   وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُونِ

من جنّ و انس را نیافریدم جز براى اینکه عبادتم کنند (و از این راه تکامل یابند و به من نزدیک شوند)! (56)

الملک : 2   الَّذی خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الْحَیاةَ لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً وَ هُوَ الْعَزیزُ الْغَفُورُ

آن کس که مرگ و حیات را آفرید تا شما را بیازماید که کدام یک از شما بهتر عمل مى‌کنید، و او شکست‌ناپذیر و بخشنده است. (2)

حکم و فرمان تنها از آن خدا است،

الأنعام : 57   .... إِنِ الْحُکْمُ إِلاَّ لِلَّهِ یَقُصُّ الْحَقَّ وَ هُوَ خَیْرُ الْفاصِلینَ

حکم نیست مگر از براى خدا، او خود حق را بیان مى‌کند و خدا بهترین داوران است

یوسف : 40   ... إِنِ الْحُکْمُ إِلاَّ لِلَّهِ أَمَرَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِیَّاهُ

تنها حکمفرماى عالم وجود خداست و امر فرموده که جز آن ذات پاک یکتا را نپرستید...

یوسف : 67   إِنِ الْحُکْمُ إِلاَّ لِلَّهِ

همه پیامران

الشعراء : 108    110   126   131   : 144   150   163    179   فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَطیعُونِ

اطاعت از خدا و رسول

النساء : 80   مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللَّهَ

هر کس پیامبر را پیروى کند، بى‌شک خداوند را اطاعت کرده است

آل‌عمران : 32   قُلْ أَطیعُوا اللَّهَ وَ الرَّسُولَ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ الْکافِرینَ

بگو خدا و رسول را اطاعت کنید اگر قبول نکردند بدانند که خدا کافران را دوست نمى‌دارد

آل‌عمران : 132   وَ أَطیعُوا اللَّهَ وَ الرَّسُولَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ

از حکم خدا و رسول او فرمان برید باشد که مشمول رحمت و لطف خدا شوید

الأنفال : 1   ...أَطیعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنینَ

خدا و رسول او را اطاعت کنید اگر با ایمان هستید

محمد  33   یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا أَطیعُوا اللَّهَ وَ أَطیعُوا الرَّسُولَ وَ لا تُبْطِلُوا أَعْمالَکُمْ

اى کسانى که ایمان آورده‌اید! خدا و رسول را اطاعت کنید و اعمال خود را باطل مسازید

ای کاش

الأحزاب : 66   یَوْمَ تُقَلَّبُ وُجُوهُهُمْ فِی النَّارِ یَقُولُونَ یا لَیْتَنا أَطَعْنَا اللَّهَ وَ أَطَعْنَا الرَّسُولاَ

در آن روز که صورت‌هاى آنان در آتش (دوزخ) دگرگون خواهد شد (از کار خویش پشیمان مى‌شوند و) مى‌گویند: «اى کاش خدا و پیامبر را اطاعت کرده بودیم!» (66)

المائدة : 92   وَ أَطیعُوا اللَّهَ وَ أَطیعُوا الرَّسُولَ وَ احْذَرُوا فَإِنْ تَوَلَّیْتُمْ

اطاعت خدا و اطاعت پیامبر کنید! و (از مخالفت فرمان او) بترسید! و اگر روى برگردانید، (مستحق مجازات خواهید بود )

نتایج مطلوب اطاعت

الفتح17  مَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ یُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ وَ مَنْ یَتَوَلَّ یُعَذِّبْهُ عَذاباً أَلیماً

هر کس خدا و رسولش را اطاعت نماید، او را در باغهاى (از بهشت) وارد مى‌کند که نهرها از زیر (درختانش) جارى است و آن کس که سرپیچى کند، او را به عذاب دردناکى گرفتار مى‌سازد! (17)

النساء : 13   تِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ وَ مَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ یُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدینَ فیها وَ ذلِکَ الْفَوْزُ الْعَظیمُ

اینها مرزهاى الهى است و هر کس خدا و پیامبرش را اطاعت کند، (و قوانین او را محترم بشمرد،) خداوند وى را در باغهایى از بهشت وارد مى‌کند که همواره، آب از زیر درختانش جارى است جاودانه در آن مى‌مانند و این، پیروزى بزرگى است! (13)

النساء : 69   وَ مَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَ الرَّسُولَ فَأُولئِکَ مَعَ الَّذینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحینَ وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفیقاً

و کسى که خدا و پیامبر را اطاعت کند، (در روز رستاخیز،) همنشین کسانى خواهد بود که خدا، نعمت خود را بر آنان تمام کرده از پیامبران و صدّیقان و شهدا و صالحان و آنها رفیقهاى خوبى هستند! (69)

النور : 52   وَ مَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یَخْشَ اللَّهَ وَ یَتَّقْهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْفائِزُونَ

و هر کس خدا و پیامبرش را اطاعت کند، و از خدا بترسد و از مخالفت فرمانش بپرهیزد، چنین کسانى همان پیروزمندان واقعى هستند! (52)

الأحزاب : 71   مَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ فازَ فَوْزاً عَظیماً

هر کس اطاعت خدا و رسولش کند، به رستگارى (و پیروزى) عظیمى دست یافته است! (71)

ولی شما خدا و رسول و ...

مائده 55  «إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذینَ آمَنُوا الَّذینَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُون

ولی شما خدا و رسول و مؤمنینی هستند که در هنگام رکوع زکات می‌دهند.»

أُولِی الْأَمْرِ

نساء  59   «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا أَطیعُوا اللَّهَ وَ أَطیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُم

ای کسانی که ایمان آورده‌اید از خدا و رسول و صاحبان امر اطاعت کنید.»

کفار می‌گفتند اطاعت نکنید

سوره مؤمنون

فَأَرْسَلْنَا فِیهِمْ رَسُولًا مِّنهُْمْ أَنِ اعْبُدُواْ اللَّهَ مَا لَکمُ مِّنْ إِلَاهٍ غَیرُْهُ  أَ فَلَا تَتَّقُونَ(32)

وَ قَالَ الْمَلَأُ مِن قَوْمِهِ الَّذِینَ کَفَرُواْ وَ کَذَّبُواْ بِلِقَاءِ الاَْخِرَةِ وَ أَتْرَفْنَاهُمْ فىِ الحَْیَوةِ الدُّنْیَا مَا هَاذَا إِلَّا بَشَرٌ مِّثْلُکمُ‌ یَأْکلُ‌ مِمَّا تَأْکلُُونَ مِنْهُ وَ یَشْرَبُ مِمَّا تَشْرَبُونَ(33)

وَ لَئنِ‌ أَطَعْتُم بَشَرًا مِّثْلَکمُ‌ إِنَّکمُ‌ إِذًا لَّخَاسِرُونَ(34)

أَ یَعِدُکمُ‌ أَنَّکمُ‌ إِذَا مِتُّمْ وَ کُنتُمْ تُرَابًا وَ عِظَامًا أَنَّکمُ مخُّْرَجُونَ(35)

و در میان آنان رسولى از خودشان فرستادیم که: «خدا را بپرستید جز او معبودى براى شما نیست آیا (با این همه، از شرک و بت پرستى) پرهیز نمى‌کنید؟!» (32)

ولى اشرافیان (خودخواه) از قوم او که کافر بودند، و دیدار آخرت را تکذیب مى‌کردند، و در زندگى دنیا به آنان ناز و نعمت داده بودیم، گفتند: «این بشرى است مثل شما از آنچه مى‌خورید مى‌خورد و از آنچه مى‌نوشید مى‌نوشد! (پس چگونه مى‌تواند پیامبر باشد؟!) (33)

و اگر از بشرى همانند خودتان اطاعت کنید، مسلّماً زیانکارید. (34)

مطالب تکمیلی

وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَتَّخِذُ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَنْداداً یُحِبُّونَهُمْ کَحُبِّ اللَّهِ وَ الَّذینَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ وَ لَوْ یَرَى الَّذینَ ظَلَمُوا إِذْ یَرَوْنَ الْعَذابَ أَنَّ الْقُوَّةَ لِلَّهِ جَمیعاً وَ أَنَّ اللَّهَ شَدیدُ الْعَذابِ (بقره165) ‌

بعضى از مردم، معبودهایى غیر از خداوند براى خود انتخاب مى‌کنند و آنها را همچون خدا دوست مى‌دارند. امّا آنها که ایمان دارند، عشقشان به خدا، (از مشرکان نسبت به معبودهاشان،) شدیدتر است. و آنها که ستم کردند، (و معبودى غیر خدا برگزیدند،) هنگامى که عذاب (الهى) را مشاهده کنند، خواهند دانست که تمامِ قدرت، از آنِ خداست و خدا داراى مجازات شدید است (نه معبودهاى خیالى که از آنها مى‌هراسند.) (165)

قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونی‌ یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحیمٌ (ال‌عمران 31)

بگو: «اگر خدا را دوست مى‌دارید، از من پیروى کنید! تا خدا (نیز) شما را دوست بدارد و گناهانتان را ببخشد و خدا آمرزنده مهربان است.» (31)

قُلْ أَطیعُوا اللَّهَ وَ الرَّسُولَ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ الْکافِرینَ (آل‌عمران/32)

بگو خدا و رسول را اطاعت کنید اگر قبول نکردند بدانند که خدا کافران را دوست نمى‌دارد

وَ أَطیعُوا اللَّهَ وَ الرَّسُولَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ (آل‌عمران/132)

از حکم خدا و رسول او فرمان برید باشد که مشمول رحمت و لطف خدا شوید

نساء  59   «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا أَطیعُوا اللَّهَ وَ أَطیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُم

ای کسانی که ایمان آورده‌اید از خدا و رسول و صاحبان امر اطاعت کنید.»

قُلْ إِنْ کانَ آباؤُکُمْ وَ أَبْناؤُکُمْ وَ إِخْوانُکُمْ وَ أَزْواجُکُمْ وَ عَشیرَتُکُمْ وَ أَمْوالٌ اقْتَرَفْتُمُوها وَ تِجارَةٌ تَخْشَوْنَ کَسادَها وَ مَساکِنُ تَرْضَوْنَها أَحَبَّ إِلَیْکُمْ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ جِهادٍ فی‌ سَبیلِهِ فَتَرَبَّصُوا حَتَّى یَأْتِیَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ وَ اللَّهُ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْفاسِقینَ (24)

بگو: «اگر پدران و فرزندان و برادران و همسران و طایفه شما، و اموالى که به دست آورده‌اید، و تجارتى که از کساد شدنش مى‌ترسید، و خانه هایى که به آن علاقه دارید، در نظرتان از خداوند و پیامبرش و جهاد در راهش محبوبتر است، در انتظار باشید که خداوند عذابش را بر شما نازل کند و خداوند جمعیّت نافرمانبردار را هدایت نمى‌کند! (24)

یَأَیهَُّا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ  وَ إِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ  وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ  إِنَّ اللَّهَ لَا یهَْدِى الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ(مائده67)

اى پیامبر! آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است، کاملًا (به مردم) برسان! و اگر نکنى، رسالت او را انجام نداده‌اى! خداوند تو را از (خطرات احتمالى) مردم، نگاه مى‌دارد و خداوند، جمعیّت کافران (لجوج) را هدایت نمى‌کند. (67)

الْیَوْمَ یَئسَ الَّذِینَ کَفَرُواْ مِن دِینِکُمْ فَلَا تخَْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ  الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَ أَتمَْمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتىِ وَ رَضِیتُ لَکُمُ الْاسْلَامَ دِینًا(3مائده)

امروز، کافران از (زوال) آیین شما، مأیوس شدند بنا بر این، از آنها نترسید! و از (مخالفت) من بترسید! امروز، دین شما را کامل کردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم و اسلام را به عنوان آیین (جاودان) شما پذیرفتم‌

ذلِکَ الَّذی یُبَشِّرُ اللَّهُ عِبادَهُ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى‌ وَ مَنْ یَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فیها حُسْناً إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ شَکُورٌ (شوری23)

این همان چیزى است که خداوند بندگانش را که ایمان آورده و اعمال صالح انجام داده‌اند به آن نوید مى‌دهد! بگو: «من هیچ پاداشى از شما بر رسالتم درخواست نمى‌کنم جز دوست‌داشتن نزدیکانم [اهل بیتم‌] و هر کس کار نیکى انجام دهد، بر نیکى‌اش مى‌افزاییم چرا که خداوند آمرزنده و سپاسگزار است. (23)

إِنَّما یُریدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهیراً (احزاب/33)

همانا خداوند اراده کرده است که پلیدى (گناه) را از شما اهل بیت (پیامبر) دور کند و کاملاً شما را پاک سازد.

وَ النَّجْمِ إِذَا هَوَى(1) مَا ضَلَّ صَاحِبُکمُ‌ وَ مَا غَوَى‌(2) وَ مَا یَنطِقُ عَنِ الهَْوَى(3)إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْىٌ یُوحَى‌(4)عَلَّمَهُ شَدِیدُ الْقُوَى‌(5)

سوگند به ستاره هنگامى که افول مى‌کند، (1)که هرگز دوست شما [محمّد «ص»] منحرف نشده و مقصد را گم نکرده است، (2)و هرگز از روى هواى نفس سخن نمى‌گوید! (3)آنچه مى‌گوید چیزى جز وحى که بر او نازل شده نیست! (4)آن کس که قدرت عظیمى دارد [جبرئیل امین‌] او را تعلیم داده است(5)

 

بحثی کوتاه در مبانی ولایت فقیه

مقدمه

موضوع ولایت‌فقیه یکی از مبانی اصلی فقه شیعه است که در عصر حاضر توسط رهبر کبیر انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی رحمت‌الله‌علیه احیاء شده و به ظهور رسید.

از آن‌جا که این ولایت در امتداد ولایت ائمه اطهار علیهم‌السلام می‌باشد لازم است تا هر فرد مؤمن اطلاعاتی هر چند مختصری درباره‌ی آن داشته باشد زیرا قبولی همه‌ی اعمال در گرو ایمان واقعی و اقرار به ولایت اهل بیت و پیروی از آنان است.

اگر چه آثار فاخر و ارزشمندی پیرامون موضوع ولایت فقیه منتشر شده و در دسترس همگان قرار دارد، اما بسیاری از مطالب به‌جهت ظرافت و دقت موضوع و هم‌چنین اقامه ادلُه عقلی و نقلی بسیار فراوان، از جنبه آموزشی لازم برای استفاده آحاد جامعه به‌ویژه بسیجیان، برخوردار نمی‌باشد. به همین دلیل برای تسهیل در امر آموزش، این موضوع مهم برای اساتید و مربیان و سهولت فراگیری از جانب بسیجیان عزیز؛ اقدام به خلاصه نمودن مطالب با حفظ جنبه آموزشی آن نمودیم. امید است به احسن وجه مورد بهره‌برداری قرار گیرد.

تعریف

در زبان عربی برای ولایت دو معنا ذکر کرده‌اند:

1ـ رهبری و حکومت

2ـ سلطنت و چیرگی

هنگامی که ولایت درمورد فقیه به‌کار می‌رود مراد از آن حکومت و زمامداری امور جامعه است. اگر نظام سیاسی اسلام تشریح گردد و مکتب سیاسی آن باز شناسانده شود یکی از مبانی این مکتب ولایت‌فقیه در عصر امامان معصوم علیهم‌السلام خواهد بود.

از دیدگاه شیعه ولایت‌فقیه در عصر غیبت ادامه ولایت امامان معصوم است همان‌گونه که ولایت امامان در امتداد ولایت رسول‌اکرم‌صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم قرار داشت و حاصل آن اعتقاد به این نکته است که در رأس هرم قدرت در جامعه اسلامی باید یک اسلام‌شناس قرار گیرد که اگر معصوم حضور داشت شخص او و اگر نبود فقیه جامع‌الشرایط این مسئولیت را بر عهده خواهد داشت زیرا از دیدگاه اسلام وظیفه‌ی اصلی حکومت بسط ارزش‌ها و احکام الهی در جامعه می‌باشد و برای تحقق این آرمان لازم است در بالاترین مصدر تصمیم‌گیری شخصی آگاه به دین (دین شناس) قرار گیرد.

دلایل اثبات ولایت‌فقیه

الف)  دلیل عقلی:

از آن‌جا که انسان موجودی اجتماعی است نیاز دارد تا در کنار دیگر انسان‌ها زندگی کند و تشکیل جامعه بدهد و بدون شک جامعه به قانون و زمامدار(مجری) برای اجرای قانون نیاز دارد و بدون تردید بهترین قانون برای اداره‌ی یک جامعه قرآن کریم و دستورات خداوند می‌باشد زیرا او بهتر از هرکسی به نیاز‌ها و مشکلات آفریدگانش آگاه است. از طرفی اجرای قانون و حکومت و زمامداری بر جامعه‌ی اسلامی باید توسط کسی انجام شود که بهترین شناخت را نسبت به این قانون داشته و بهتر از هر کسی بتواند آن را اجرا نماید.

این فرد به یقین خود پیامبرصلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم و بعد از او امامان معصوم‌ علیهم‌السلام‌ می‌باشند. اما در زمان غیبت، احکام اجتماعی اسلام تعطیل نیست و برای آن که بتوان این احکام را به نحو مطلوب عمل کرد لازم است تا در زمان غیبت نیز (در صورت وجود شرایط) حکومت اسلامی برپا شود.

عقل حکم می‌کند که بر قله‌ی چنین حکومتی کسی قرار گیرد که به احکام اسلامی آگاهی دارد و می‌تواند زمامدار مردم باشد. اگر معصوم در میان مردم بود عقل او را سزاوار این منصب می‌شمارد ولی در عصر غیبت معصوم، فقیه عادل و قادر بر اداره جامعه لایق این مقام است.

به عبارتی جایگاه ولایت (دقت شود) ثابت است و همیشه باید یک نفر که دارای شرایط لازم است در این جایگاه هدایت و رهبری جامعه را بر عهده بگیرد و آن‌چه تغییر می‌کند افرادی هستند که در این جایگاه قرار می‌گیرند.

ب)  دلایل نقلی:

 برای اثبات ولایت‌فقیه به احادیث فراوانی استناد شده که به دلیل هدف ما در ارائه بحثی بسیار موجز و خلاصه فقط به سه حدیث اشاره می‌کنیم:

توقیع شریفی که مرحوم صدوق از اسحاق بن یعقوب نقل می‌کند که حضرت ولی‌عصرعجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف در پاسخ به پرسش‌های او به خط مبارکشان نوشتند:

«وَ أَمَّا الْحَوَادِثُ الْوَاقِعَةُ فَارْجِعُوا فِیهَا إِلَى رُوَاةِ حَدِیثِنَا فَإِنَّهُمْ حُجَّتِی عَلَیْکُمْ وَ أَنَا  حُجَّةُ اللَّهِ عَلَیْهِم ـ در رویدادهایی که اتفاق می‌افتد به راویان حدیث ما مراجعه کنید زیرا آن‌ها حجت من بر شما و من حجت خدا بر آنان هستم».(1)

حضرت مهدی علیه‌السلام دو جمله «فَإِنَّهُمْ حُجَّتِی عَلَیْکُمْ» و «أَنَا حُجَّةُ اللَّهِ» را به گونه‌ای فرموده‌اند که به وضوح می‌رساند حکم راویان حدیث که همان فقیهان هستند مانند حکم خود امام است. یعنی فقیهان نایب عام امام زمان علیه‌السلام در بین مردم هستند.

2ـ حدیثی که از امام صادق علیه‌السلام نقل شده و به مقبوله‌ی عمربن‌حنظله معروف است:

«مَنْ کَانَ مِنْکُمْ مِمَّنْ قَدْ رَوَى حَدِیثَنَا وَ نَظَرَ فِی حَلَالِنَا وَ حَرَامِنَا وَ عَرَفَ أَحْکَامَنَا فَلْیَرْضَوْا بِهِ حَکَماً فَإِنِّی قَدْ جَعَلْتُهُ عَلَیْکُمْ حَاکِماً فَإِذَا حَکَمَ بِحُکْمِنَا فَلَمْ یَقْبَلْهُ مِنْهُ فَإِنَّمَا اسْتَخَفَّ بِحُکْمِ اللَّهِ وَ عَلَیْنَا رَدَّ وَ الرَّادُّ عَلَیْنَا الرَّادُّ عَلَى اللَّهِ وَ هُوَ عَلَى حَدِّ الشِّرْکِ بِاللَّه ـ هرکس از شما حدیث ما را نقل می‌کند و در حلال و حرام ما نظر دارد و احکام ما را می‌شناسد به حکومت او رضایت دهید همانا من او را حاکم شما قرار دادم پس وقتی او به حکم ما حکم کرد اگر قبول نشود، سبک شمردن حکم خدا و ردّ بر ماست و ردّ ما ردّ خداست و آن در حد شرک به خداست».(2)

فقیه در اصطلاح امروز همان شخصی است که در حدیث با تعبیر عارف به احکام معرفی شده است.

وقتی در زمان حضور معصوم علیه‌السلام و در صورت دسترسی نداشتن به معصوم، وظیفه‌ی مردم مراجعه به فقیهان جامع‌الشرایط است، در زمان غیبت که معصوم حضور ندارد به طریق اولی وظیفه‌ی مردم مراجعه به چنین فقیهانی می‌باشد.

3ـ حدیثی که مرحوم صدوق از امیرالمومنین علی‌علیه‌السلام نقل می‌کند که رسول‌خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم فرمودند:

«اللَّهُمَّ ارْحَمْ خُلَفَائِی ـ خدایا جانشینان مرا مورد رحمت خویش قرار ده

قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَنْ خُلَفَاؤُکَ ـ سؤال شد جانشینان شما چه کسانی هستند؟

قَالَ الَّذِینَ یَأْتُونَ مِنْ بَعْدِی یَرْوُونَ حَدِیثِی وَ سُنَّتِی ـ حضرت فرمود: آنان که بعد از من می‌آیند و حدیث و سنت مرا نقل می‌کنند.»(3)

برای دلالت این حدیث برای ولایت‌فقیه باید به دو نکته توجه کرد:

الف) رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم از سه شأن عمده برخوردار بودند:

1ـ تبلیغ آیات الهی و رساندن احکام شرعی و راهنمایی مردم.

2ـ قضاوت در موارد اختلاف و رفع خصومت.

3ـ زمامداری جامعه اسلامی و تدبیر آن یعنی ولایت.

ب) منظور از کسانی که بعد از حضرت می‌آیند و حدیث و سنت او را نقل می‌کنند فقیهان هستند نه راویان و محدثان، زیرا راوی فقط نقل حدیث می‌کند و نمی‌داند آنچه نقل می‌کند حدیث و سنت خود حضرت است یا نه؟ و کسی این امور را می‌شناسد که به مقام اجتهاد و درجه فقاهت رسیده باشد.

با توجه به این دو نکته از حدیث استفاده می‌کنیم که فقیهان جانشینان پیغمبراکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم می‌باشند و شئونی که برای حضرت بود ( تبلیغ دین، قضاوت، زمامداری و ولایت) برای جانشینان او نیز خواهد بود.

یک بحث قرآنی

خداوند کریم در قرآن مجید می‌فرماید:

«ان الحکم الاّ لله ـ فرمان جز به دست خدا نیست»(4)

و خداوند است که بر همه‌ی انسان‌ها ولایت و سرپرستی دارد و این ولایت را از جانب خویش به پیامبرصلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلم‌ و امیرالمؤمنین علیه‌السلام داده است:

«إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذینَ آمَنُوا الَّذینَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُون ـ ولی شما خدا و رسول و مؤمنینی هستند که در هنگام رکوع زکات می‌دهند.»(5)

طبق روایات صریحی که از سوی شیعه و سنی نقل شده است منظور قسمت آخر آیه امام علی‌علیه‌السلام است که در هنگام رکوع نماز، انگشتر خویش را به انسان فقیری که تقاضای کمک کرده بود بخشید.

خداوند با این‌گونه دستورات جایگاه ولایت را رفیع قرار داد و دستور فرمود تا مؤمنین از هر کسی که در این جایگاه قرار می‌گیرد اطاعت کنند.

«یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا أَطیعُوا اللَّهَ وَ أَطیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُم ـ ای کسانی که ایمان آورده‌اید از خدا و رسول و صاحبان امر اطاعت کنید.»(6)

صاحب‌امر در عصر حاضر وجود امام‌عصرعجل‌الله تعالی فرجه‌الشریف است و در بخش‌‌های قبل اشاره شد که در زمان غیبت فقها جامع‌الشرایط نائب عام امام معصوم هستند و هر کدام حکومت جامعه را در دست بگیرد در جایگاه ولایت قرار گرفته است پس اطاعت از او، اطاعت از خداوند و انجام دستورات الهی در قرآن می‌باشد.

شرایط ولی‌فقیه

1ـ علم (فقاهت در دین):

از آن‌جا که در حکومت دینی اداره جامعه بر اساس قوانین اسلامی است کسی که در راس قدرت قرار می‌گیرد باید آگاهی کافی به قوانین اسلامی داشته باشد تا در جریان اداره اجتماع از این قوانین سرپیچی نشود یعنی رهبر اسلامی باید به درجه اجتهاد رسیده و شناخت او نسبت به اسلام بر اساس استنباط از احکام الهی باشد و از دیگری تقلید نکند. زیرا اگر رهبر مقلد دیگری باشد اقتدار و نفوذ او شکسته خواهد شد. در این مورد علاوه بر آیات و روایات ـ که یک نمونه از هر کدام در زیر آمده است ـ عقل سلیم نیز حکم می‌کند که عالم بر جاهل مقدم است.(7)

«قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الَّذینَ یَعْلَمُونَ وَ الَّذینَ لا یَعْلَمُونَ إِنَّما یَتَذَکَّرُ أُولُوا الْأَلْباب‌ ـ بگو: آیا کسانى که مى‌دانند با کسانى که نمى‌دانند یکسانند؟! تنها خردمندان  متذکّر مى‌شوند!»(8)

امیرالمؤمنین علی علیه‌‌السلام در این خصوص می‌فرمایند:

«أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَحَقَّ النَّاسِ بِهَذَا الْأَمْرِ أَقْوَاهُمْ عَلَیْهِ وَ أَعْلَمُهُمْ بِأَمْرِ اللَّهِ فِیه  ـ ای مردم، شایسته‌ترین مردم برای حکومت کسی است که از دیگران تواناتر و به دستور خدا در امر حکومت داناتر باشد».(9)

2ـ عدالت و تقوی:

اگر حاکم و فقیه از تقوا و عدالت برخوردار نباشد قدرت او را تباه می‌کند و ممکن است منافع شخصی یا گروهی را بر منافع اجتماعی و ملی مقدم بدارد. برای ولی‌فقیه درستکاری و امانت و عدالت شرط است تا مردم با اطمینان و اعتماد زمام امور را به او بسپارند.

امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام در خطبه 131 نهج‌البلاغه می‌فرماید کسی که دارای برخی از صفات رذیله است جایز نیست که حاکم مسلمانان باشد.(10)

امام حسین علیه‌السلام نیزدرباره صفات حاکم مسلمین می‌فرماید:

«فَلَعَمْرِی مَا الْإِمَامُ إِلَّا الْحَاکِمُ بِالْکِتَابِ الْقَائِمُ بِالْقِسْطِ الدَّائِنُ بِدِینِ الْحَقِّ الْحَابِسُ نَفْسَهُ عَلَى ذَاتِ اللَّه ـ ‌به‌ جان خودم سوگند پیشوای جامعه جز آن‌کس که مطابق با دستور کتاب خدا حکم کند و به قسط قیام کند (عدل و داد را در میان افراد رواج دهد) و خود هم به دین حق، متدین و پابند باشد و خود را مطیع و فرمان‌بردار خدا بداند، نیست.»(11)

3ـ آگاهی و اهتمام به مصالح اجتماعی: یعنی مدیر و مدبر باشد.

حدیثی که در بخش اول آمد به نوعی اشاره به این مطلب نیز دارد. و امام علی علیه‌السلام در حدیث دیگری در احتجاج به حقانیت خود بر امر خلافت فرموده است:

«وَ أَعْلَمُکُمْ بِعَوَاقِبِ الْأُمُورِ وَ أَذْرَبُکُمْ لِسَاناً وَ أَثْبَتُکُمْ جَنَاناً ـ آشناترین شما به عواقب امور و قاطع‌ترین شما در گفتار و قوی‌ترین شما در قلب و دل می‌باشم.»(12)

و کاملاً مشخص است که این صفات لازم برای رهبر جامعه است که امیرالمؤمنین آن‌ها را بیان فرموده است.

 

مطلقه بودن ولایت فقیه

برای مشخص شدن معنای « مطلقه » ذکر مقدماتی لازم است.

پیامبر و ائمه‌ی اطهار‌علیهم‌السلام دارای سه نوع ولایت می‌باشند:

الف ـ ولایت تکوینی:

یعنی قادر به ایجاد تغییرات در عالم مخلوقات و کائنات هستند و می‌توانند کارهایی فوق توان بشر انجام دهند.

ب ـ ولایت تشریعی:

یعنی اقدام به قانون‌گذاری می‌نمایند و بایدها و نبایدهای شرعی (احکام) را برای مردم بیان می‌کنند.

ج ـ ولایت اجتماعی:

به معنای سرپرستی و حکومت بر جامعه می‌باشد که از طریق تصمیم‌گیری‌های به موقع در حوادث مختلف اجتماعی جامعه را هدایت می‌کنند.

محدوده‌ی ولایت‌فقیه از نوع سوم یعنی ولایت اجتماعی است. به همین دلیل حضرت امام‌خمینی رحمت‌الله‌علیه می‌فرمایند: «کلیه‌ی امور مربوط به حکومت و سیاست که برای پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم و ائمه علیهم‌السلام مقررشده در مورد فقیه عادل نیز مقرر است و عقلاً نیز نمی‌توان فرقی میان این دو قائل شد».(13)

(جمله‌ی امور مربوط به حکومت و سیاست شاهد بحث ما می‌باشد.)

« مطلقه» به معنای فقدان قید و حدود می‌باشد که در برابرآن «مقیده» به معنای داشتن قید و بند و حدود قرار دارد.

ولایت‌ فقیه در موارد زیر دارای اطلاق می‌باشد.( یعنی محدود نیست )

الف ـ اطلاق زمانی:

بشریت هیچ زمانی از ولایت بی‌نیاز نخواهد بود و همواره احتیاج به رهبر فرزانه دارد که پیامبران و بعد از آن‌ها امامان و در زمان غیبت فقها این ولایت را برعهده دارند.

ب ـ اطلاق مکانی:

یعنی محدوده‌ی ولایت به هیچ مرز جغرافیایی مقید نمی‌گردد. اسلام به‌عنوان کامل‌ترین دین مدعی تکامل پیام هدایت برای تمامی مردم جهان بوده و همه را دعوت به هدایت می‌نماید و هر کس در سراسر عالم موظف است تا اوامر ولی‌فقیه را اطاعت کند.

ج ـ اطلاق موضوعی:

ولایت‌فقیه بر تمامی موضوعات و ساختارهای جامعه اعمّ از سیاسی فرهنگی و اقتصادی جاری است و محدود به موضوعی خاص نمی‌باشد و ولی‌فقیه در مورد موضوعات مختلف حق دارد رای و نظرخود را بدهد و مردم جامعه باید از آن اطاعت کنند.

این بدان معنی نیست که ولی‌فقیه فوق هر قانونی است و می‌تواند خارج از حدود شرعی حکم بدهد بلکه دستورات و نظرات او بر اساس حدود و احکامی است که در کتاب الهی آمده و از جانب ائمه معصومین علیهم‌السلام تبیین گردیده است.

بنابراین « مطلقه بودن » حدود و ابعاد ولایت را مشخص می‌کند که در تمامی زمینه‌های ذکر شده به‌طور مطلق می‌تواند ولایت خود را اعمال نماید.

روش تعیین حاکم اسلامی ( ولی‌فقیه )

در این زمینه دو دیدگاه وجود دارد.

الف ـ نظریه‌ی انتخاب:

در زمان غیبت امام علیه‌السلام از آن جهت که امامت و ولایت تعطیل نمی‌شود و برپایی دولت اسلامی در هر زمانی واجب است بر اساس روایات برپایی حکومت اسلامی وظیفه فقها می‌باشد بنابراین اگر چه تمامی فقها از جانب امام معصوم برای رهبری تعیین شده‌اند ولی امکان اعمال ولایت از سوی همه‌ی آنها نیست. پس در این هنگام بر مردم واجب است برای شناختن و شناساندن فقیه واجد شرایط رهبری تلاش کنند و با رای مستقیم یا توسط خبرگان وی را انتخاب کنند.

طرفداران این نظریه می‌گویند فقیه برای مشروعیت ولایتش بر مردم، علاوه بر داشتن صلاحیت‌های لازم ( عدالت، فقاهت و...) باید «بیعت و میثاق مردمی» (مقبولیت مردمی) را هم داشته باشد تا ولی مردم گردد.

مهم‌ترین اشکالات نظریه انتخاب این است که اگر ولی‌فقیه را منتخب مردم بدانیم:

1ـ مشروعیت خود را از رأی مردم اخذ می‌کند که توضیح داده شد که چنین نیست و ولی‌فقیه مشروعیتش از جانب امام معصوم است.

2ـ ولی‌فقیه وکیل مردم محسوب می‌شود و حدود ولایت وی بستگی به تعداد طرفداران و خواست مردم دارد و هرگاه مردم او را نخواستند ولایت او ساقط می‌گردد که طبق همان توضیحات قبلی چون ولایتش از جانب امام معصوم است حدود آن نیز توسط معصوم تعیین گردیده است که این حدود در صفحات قبل توضیح داده شد و با خواست یا عدم خواست مردم ولایت او ساقط یا محدود نمی‌گردد.

ب ـ نظریه‌ی انتصاب:

طبق این نظریه بر اساس روایات و سیره‌ی اهل‌بیت علیهم‌السلام، آنان فقیهان جامع‌الشرایط را ولی‌امر مسلمین قرار داده‌اند پس فقها بر مردم ولایت پیدا می‌کنند و فقیه فقط با داشتن «صلاحیت و احراز شرایطی که اهل بیت تعیین نموده‌اند» دارای ولایت است و تنها در مرحله عینیت بخشیدن به حکومت و اعمال ولایت به پذیرش مردمی نیاز دارد.

ولی از آنجایی که دخالت همزمان همه‌ی فقها در امور مسلمانان موجب هرج و مرج می‌گردد تشکیل حکومت و اداره‌ی امور مسلمین را واجب کفایی می‌دانند یعنی در صورت انجام آن از سوی یک فقیه، این تکلیف از دیگران ساقط می‌شود.

بر اساس نظریه نصب، رای مردم موجب مشروعیت ولی‌فقیه نمی‌شود بلکه ولی‌فقیه از جانب امام معصوم دارای ولایت می‌باشد و مشروعیتش را از امام کسب می‌نماید ولی برای اعمال ولایت نیاز به مقبولیت مردمی دارد و این رای مردم تأثیری در حدود اختیارات ولی‌‌فقیه ندارد.

همانند دوران علی علیه‌السلام که ایشان مشروعیت ولایت خود را از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم کسب کردند و بعد از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم به عنوان امام دارای ولایت بودند ولی چون مردم با ایشان بیعت نکردند آن حضرت تا 25 سال خانه‌نشین شدند و نتوانستند اعمال ولایت نمایند ولی ولایت حضرت ساقط نگردید.

بر اساس آن‌چه از دلایل عقلی و نقلی ذکر شد مشخص می‌گردد که ولی‌فقیه از سوی امام معصوم منصوب گردیده است ولی برای اعمال ولایت نیاز به بیعت مردم دارد که این کار می‌تواند با بیعت مستقیم ( مانند انتخابات ) و یا برگزیدن منتخبینی توسط مردم برای این بیعت و انتخاب صورت گیرد. در هر حال حدود اختیارات ولی‌فقیه را امام معصوم مشخص نموده و در فقه شیعه آمده است و مردم یا منتخبین آنان نمی‌توانند در این حدود دخل و تصرفی نموده و آن را کم یا زیاد کنند.

به عبارت دیگر: ولی فقیه از سوی امام معصوم منصوب (به نصب عام) شده و مردم یا منتخبین آنان فقط او را کشف می‌نمایند.

چگونگی تشخیص فقیه جامع‌الشرایط رهبری از میان فقها

در دورانی که هیچ فقیهی حکومت را در اختیار ندارد ـ اگر شرایط در اختیار گرفتن حکومت وجود داشته باشد ـ بر همه فقها واجب است تا در جهت تشکیل حکومت اسلامی اقدام نمایند و لذا « اقدام اولیه » از سوی یکی از فقها « مشروعیت » و به تبع آن « ولایت » را برای این فقیه به‌دنبال دارد و فقهای دیگر نیز تحت ولایت او هستند و نباید بر خلاف احکام(حکومتی) وی عمل نمایند و با تشکیل حکومت، دیگر فقها می‌توانند خود را از کار حکومت مبرا بدانند و هیچ‌گونه وجوبی را بر دوش خویش احساس نکنند.

اما در دورانی که حکومت اسلامی شکل گرفته است اگر فقیه حاکم از دنیا برود، دیگر نمی‌توان با ملاک اقدام اولیه فقیه جامع‌الشرایط را شناخت (زیرا اقدام اولیه قبل از آن صورت گرفته است) و ممکن است در این زمان چند فقیه با صدور احکامی خود را به‌عنوان ولی‌فقیه به مردم معرفی کنند و این امر موجب هرج و مرج می‌گردد. لذا در این مقطع (وجود حکومت اسلامی و فوت ولی‌فقیه) باید روشی را پذیرفت که از آن طریق فقیه جامع‌الشرایط شناخته شود.

روشی که در جمهوری اسلامی ایران پیش‌بینی شده است این است که مطابق قانون اساسی مردم با انتخاب عده‌ای به‌عنوان نمایندگان خود به نام « خبرگان » ـ که همه از فقها و مجتهدین می‌باشند ـ کار انتخاب ولی‌فقیه را به آنان می‌سپارند و آنان یک فرد واجد شرایط رهبری را انتخاب می‌نمایند.

بر این اساس فقیهی که برای رهبری به مردم معرفی شود دارای ولایت نیز هست و فقیه دیگری نمی‌تواند ادعای ولایت کند.

البته توضیح این نکته ضروری است که در هر دو شکل محتوا یکی است و در هر دو مورد مردم با بیعت با فقیه جامع‌الشرایط شرایط اعمال ولایت را برای او مهیا می‌کنند و تنها روش بیعت متفاوت است.

پاسخ به یک اشکال:  آیا ولایت‌فقیه به دیکتاتوری نمی‌انجامد؟

دیکتاتوری زمانی به وجود می‌آید که رهبر یک جامعه فوق قانون باشد و خود را در برابر تخلفات پاسخ‌گو نداند و هیچ مقامی نتواند او را از رهبری عزل نماید و به این دلیل خود را در چارچوب خاصی نداند و هر طور که صلاح دانست تصمیم بگیرد.

اما با توجه به نکات زیر زمینه‌های دیکتاتوری برای ولی‌فقیه وجود ندارد:

الف) نظارت درونی:

بر اساس آیات و روایات و همچنین شرایطی که قانون برای رهبر جامعه اسلامی در نظر گرفته است ( به خصوص تقوا و عدالت) مشخص می‌گردد فردی رهبر جامعه خواهد شد که همواره سعی می‌کند مطابق احکام اسلامی حرکت کند و خود را مقید به رعایت قوانین الهی بداند لذا چنین شخصی بر اساس وجدان درونی و تقوایی که دارد از روی هوای نفس تصمیم نمی‌گیرد.

ب) نظارت بیرونی:

بر اساس قانون اساسی ولی‌فقیه در برابر قانون همانند دیگر افراد می‌باشد و هیچ برتری نسبت به دیگران ندارد و در صورت تخلف محاکمه خواهد شد. همچنین منتخبان مردم در یک نهاد کنترلی به نام « مجلس خبرگان » اعمال و رفتار وی را زیر نظر دارند و می‌توانند نسبت به مدیریت و تصمیمات ولی‌فقیه پرسش نمایند و هر زمان احساس کردند که وی شرایط ادامه رهبری را ندارد او را عزل کنند.

برخی از اصول قانون اساسی که مانع دیکتاتوری رهبر می‌شوند عبارتند از:

اصل 107: تساوی رهبر با دیگران در برابر قانون.

اصل 111: در صورت ناتوانی و یا از دست دادن یکی از شرایط، رهبر توسط مجلس خبرگان عزل خواهد شد.

ذکر این نکته نیز ضروری است که چنانچه ولی‌فقیه حکمی را با توجه به موازین شرعی و قانونی صادر نماید، علاوه بر همگان و سایر فقها، خودش نیز باید آن را رعایت نموده و به آن عمل کند.

ولایت‌فقیه و قانون اساسی:

در اصول 5 و 109 و 110 و 57 قانون اساسی نیز به موضوع ولایت‌فقیه اشاره شده است که مهم‌ترین آن‌ها اصل 110 درباره اختیارات ولی فقیه است.

درباره‌ی این اصول ذکر 2 نکته ضروری است:

نکته‌ی اول:

در هنگام بازنگری قانون اساسی لفظ (مطلقه) به دستور حضرت امام خمینی ‌رحمت‌الله‌علیه به اصل 57 قانون اساسی اضافه گردید. پیش از این ذکر شد منظور از  «ولایت مطلقه» حوزه اختیارات ولی‌فقیه است که در همه‌ی زمینه‌های حکومتی می‌باشد.

علت دستور حضرت امام رحمت‌الله‌علیه مبنی بر افزودن لفظ مطلقه از این سخنان ایشان مشخص می‌گردد که فرموده‌اند:

«حکومت، که شعبه‌اى از ولایت مطلقه رسول‌اللَّه صلى‌اللَّه‌علیه‌وآله‌و‌سلم است، یکى از احکام اولیه اسلام است؛ و مقدم بر تمام احکام فرعیه، حتى نماز و روزه و حج است.».(14)

«این توهم که اختیارات حکومت رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم بیشتر از حضرت امیر علیه‌السلام بود یا اختیارات حکومتی حضرت علی علیه‌السلام بیش از فقیه است، باطل و غلط است».(15)

نکته‌ی دوم:

چون قانون اساسی یک قرارداد مبتنی بر تجربه است لذا ممکن است به درستی تنظیم نشده و در همه حال کارآمد و راهگشا نباشد. همان‌طور که به لحاظ ایجاد برخی شرایط جدید که در قانون اساسی پیش‌بینی نشده بود بعد از 10 سال به دستور امام خمینی رحمت‌الله‌علیه قانون اساسی مورد بازنگری قرار گرفت و برخی از اصل‌های آن تغییر نمود و به همه‌پرسی عمومی گذاشته شد و توسط ملت تایید گردید. لذا در صورت بروز چنین شرایطی، مداخله ولی‌فقیه برای خارج کردن نظام اسلامی از بن‌بست‌های قانونی و حقوقی ضرورت دارد. به عبارت دیگر اگر ولی‌فقیه در مواقع ضروری قانون را از هدایت جامعه به تحقق ارزش‌های دینی و ملی ناتوان یافت، می‌تواند در برهه‌ای خاص در چهارچوب فقاهت و عدالت، فراتر از قانون انجام وظیفه نماید. که این امر با توجه به مطلقه بودن ولایت فقیه و این‌که در اصل 110 قانون اساسی بدان اشاره شده است، کاری به‌طور کامل قانونی است.

پی نوشت‌ها:

1) وسائل‌الشیعه جلد27 صفحه140 ـ بحارالأنوار جلد2 صفحه90 و  جلد53 صفحه180 و جلد75 ص380 ـ  الاحتجاج،  ج2 ص469 ـ إعلام‌الورى ص452 ـ الخرائج‌والجرائح، ج3 ص1113 ـ الغیبةللطوسی ص290 ـ کشف‌الغمة ج2 ص531 ـ کمال‌الدین ج2 ص483 ـ منتخب‌الأنوارالمضیئة ص122

2) الکافی ج1 ص67 ـ تهذیب‌الأحکام ج6 ص218 و ص301 ـ وسائل‌الشیعة ج1 ص34 و ج27 ص136 ـ مستدرک‌الوسائل ج17 ص311 ـ عوالی‌اللآلی ج4 ص133

3) من‌لایحضره‌الفقیه جلد4 صفحه420 ـ وسائل‌الشیعة ج27 ص91 ـ مستدرک‌الوسائل ج17 ص287 ـ بحارالأنوار ج2 ص144و ج86 ص221 ـ الأمالی‌للصدوق

ص180 ـ معانی‌الأخبار ص374 ـ  جامع‌الأخبار ص181 ـ صحیفةالرضا(ع) ص56 ـ عیون‌أخبارالرضا(ع) ج2 ص37

4) انعام 57 ـ یوسف 40 و 67

5) مائده 55

6) نساء 59

7) کتاب ولایت فقیه (تهیه شده توسط مرکز تحقیقات اسلامی نمایندگی ولی فقیه در سپاه)

8) زمر 9

9) نهج‌البلاغه خطبه 173

10) همانا شما دانستید که سزاوار نیست بخیل بر ناموس و جان و غنیمت‌ها و احکام مسلمین، ولایت و رهبرى یابد، و امامت مسلمین را عهده دار شود، تا در اموال آنها حریص گردد، و نادان نیز لیاقت رهبرى ندارد تا با نادانى خود مسلمانان را به گمراهى کشاند، و ستمکار نیز نمى‌تواند رهبر مردم باشد، که با ستم حق مردم را غصب و عطاهاى آنان را قطع کند، و نه کسى که در تقسیم بیت المال عدالت ندارد زیرا در اموال و ثروت آنان حیف و میل مى‌کند و گروهى را بر گروهى مقدّم مى‌دارد، و رشوه خوار در قضاوت نمى‌تواند امام باشد زیرا که براى داورى با رشوه گرفتن حقوق مردم را پایمال، و حق را به صاحبان آن نمى‌رساند، و آن کس که سنّت پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم را ضایع مى‌کند لیاقت رهبرى ندارد زیرا که امّت اسلامى را به هلاکت مى‌کشاند

11) الإرشاد مفید ج2 ص39 ـ بحارالأنوار ج44 ص334

12) بحارالأنوار ج28 ص185 ـ الاحتجاج، ج1 ص74

13) امام خمینی، «شوون و اختیارات ولایت فقیه‌» ، ترجمه «مبحث ولایت فقیه از کتاب بیع، امام(ره) ص35

14) صحیفه نور، ج‌20 ص452

15) کتاب ولایت فقیه ص64