وَ مَنْ أَعْرَضَ عَن ذِکْرِى فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنکاً وَ نحَْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیَمَةِ أَعْمَى‌(طه/124)

فایل WORD

پیوند میان اقتصاد و فرهنگ در قرآن

روحیه انسان این است که به‌طور معمول سرمنشاء مشکلات را در جایی دیگر به جز وجود خود جستجو می‌کند. به‌عنوان مثال اگر مشکلات اقتصادی گریبانگیر ما شود، مسئولین دولت، نظام سلطه، همکاران، خانواده، جامعه و... را مقصر می‌دانیم و هیچ‌گاه نوبت این تقصیر به خود ما نمی‌رسد. در حالی که قرآن به صراحت سر منشاء مشکلات مادی و اقتصادی را نوع رفتار فرهنگی خود ما بیان می‌کند.

اگر تقوی را نقطه اوج فرهنگ اسلامی بدانیم ـ که همین‌گونه است ـ پیوند تقوی با معیشت، خروج از مشکلات و رفع گرفتاری‌ها در قرآن رابطه‌ای مستقیم است.

در این نوشتار کوتاه فقط به عناوین چند آیه اشاره می‌نماییم.

اعراض از ذکر= معیشت ضنک

وَ مَنْ أَعْرَضَ عَن ذِکْرِى فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنکاً وَ نحَْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیَمَةِ أَعْمَى‌(طه/124)

و هر کس از یاد من روى گردان شود، زندگى (سخت و) تنگى خواهد داشت و روز قیامت، او را نابینا محشور مى‌کنیم!» (طه/124)

گاه مى‌شود درهاى زندگى به روى انسان به کلى بسته مى‌شود، و دست به هر کارى می‌زند با درهاى بسته رو به رو مى‌گردد، و گاهى به عکس به هر جا روى مى‌آورد خود را در برابر درهاى گشوده مى‌بیند، مقدمات هر کار فراهم است و بن‌بست و گرهى در برابر او نیست، از این حال تعبیر به وسعت زندگى و از اولى به ضیق یا تنگى معیشت تعبیر مى‌شود، منظور از" معیشت ضنک" که در آیه آمده نیز همین است.

گاهى تنگى معیشت به خاطر این نیست که درآمد کمى دارد، اى بسا پول و درآمدش هنگفت است، ولى بخل و حرص و آز زندگى را بر او تنگ مى‌کند نه تنها میل ندارد در خانه‌اش باز باشد و دیگران از زندگى او استفاده کنند، بلکه گویى نمى‌خواهد آن را به روى خویش بگشاید، به فرموده على علیه‌السلام «همچون فقیران زندگى مى‌کند و همانند اغنیاء و ثروتمندان حساب پس مى‌دهد.»

راستى چرا انسان گرفتار این تنگناها مى‌شود، قرآن مى‌گوید: عامل اصلیش اعراض از یاد حق است. یاد خدا مایه آرامش جان، و تقوا و شهامت است و فراموش کردن او مایه اضطراب و ترس و نگرانى است. هنگامى که انسان مسئولیتهایش را به دنبال فراموش کردن یاد خدا به فراموشى بسپارد، غرق در شهوات و حرص و طمع مى‌گردد، پیدا است، که نصیب او معیشت ضنک خواهد بود، نه قناعتى که جان او را پر کند، نه توجه به معنویت که به او غناى روحى دهد، و نه اخلاقى که او را در برابر طغیان شهوات باز دارد.[1]

برکات

اما اگر افراد جامعه خود را به گوهر تقوی بیارایند برکات بر آن‌ها نازل می‌شود.

وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى‌ آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ وَ لکِنْ کَذَّبُوا فَأَخَذْناهُمْ بِما کانُوا یَکْسِبُونَ ـ و اگر اهل شهرها و آبادی‌ها، ایمان مى‌آوردند و تقوا پیشه مى‌کردند، برکات آسمان و زمین را بر آن‌ها مى‌گشودیم ولى (آن‌ها حق را) تکذیب کردند ما هم آنان را به کیفر اعمال‌شان مجازات کردیم.» (اعراف/96)

راحتی دنیا و آخرت

فَأَمَّا مَنْ أَعْطَى‌ وَ اتَّقَى * وَ صَدَّقَ بِالحُسْنىَ‌ * فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْیُسْرَى ـ امّا آن کس که (در راه خدا) انفاق کند و پرهیزگارى پیش گیرد، و جزاى نیک (الهى) را تصدیق کند، ما او را در مسیر آسانى قرار مى‌دهیم. (لیل/5تا7)

خروج از مشکلات

وَ مَن یَتَّقِ اللَّهَ یجَْعَل لَّهُ مخَْرَجًا ـ و هرکس پرهیزگار باشد، خداوند راه خروج از مشکلات را برایش قرار می‌دهد.(طلاق/2)