شرح دعای مکارم الاخلاق

جلسه پنجم

دریافت

بلغ بایمانی اکمل الایمان

راه کامل کردن ایمان

آیات:

إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذینَ إِذا ذُکِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَ إِذا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ آیاتُهُ زادَتْهُمْ إیماناً وَ عَلى‌ رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ

مؤمنان، تنها کسانى هستند که هر گاه نام خدا برده شود، دل‌هاشان ترسان می‌گردد؛ و هنگامى که آیات او بر آن‌ها خوانده مى‌شود، ایمان‌شان فزون‌تر مى‌گردد؛ و تنها بر پروردگارشان توکل دارند. (انفال/2)

همچنین در سوره‌ی فتح می‌فرماید:

هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ السَّکِینَةَ فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ لِیَزْدادُوا إِیماناً مَعَ إِیمانِهِم

او کسى است که آرامش را در دل‌های مؤمنان نازل کرد تا ایمانى بر ایمان‌شان بیفزایند. (فتح/4)

در سوره‌ی احزاب فرموده است:

وَ لَمّا رَأَ الْمُؤْمِنُونَ الْأَحْزابَ قالُوا هذا ما وَعَدَنَا اللّهُ وَ رَسُولُهُ وَ صَدَقَ اللّهُ وَ رَسُولُهُ وَ ما زادَهُمْ إِلاّ إِیماناً وَ تَسْلِیماً

 (امّا) مؤمنان وقتى لشکر احزاب را دیدند گفتند: این همان است که خدا و رسولش به ما وعده داده، و خدا و رسولش راست گفته‌اند! و این موضوع جز بر ایمان و تسلیم آنان نیفزود. (احزاب/22)

روایات

(روایات شماره‌دار از کتاب میزان‌الحکمه با همان شماره نقل شده است)

١٣٦٤- رسول خدا صلّی الله علیه و آله درباره‌ی کم‌ و زیاد شدن ایمان می‌فرمایند:

اَلایمانُ قَولٌ وَ عملٌ، یَزیدُ وَ یَنقُصُ

ایمان گفتار است و کردار، کاستی و فزونی می‌پذیرد.

1438- همچنین امیرالمؤمنین علی علیه‌السّلام دراین‌باره فرموده‌اند:

إِنَّ الایمانَ یَبدُو لُمظَةً بَیضاءَ فِی القَلبِ فَکُلَّما إِزدادَ الایمانُ عِظَماً إِزدادَ البَیاضُ فَإِذَا إستُکمِلَ الإیمانُ إبیَضَّ القَلبُ کُلُّهُ

ایمان همچون نقطه‌ی سفیدی در قلب ظاهر می‌شود و هر چه بر ایمان افزوده شود، آن سفیدی بزرگ‌تر می‌شود و چون ایمان کامل گردد تمام قلب سپید می‌شود.

١٤٢٥- پیامبر خدا صلى الله علیه و آله فرمود:

لا یُکْمِلُ المؤمنُ إیمانَهُ حتّى یَحْتَویَ على مائةٍ و ثلاثِ خِصالٍ : فِعْلٌ و عَمَلٌ و نِیّةٌ و باطنٌ و ظاهرٌ...

مؤمن ایمان خود را به کمال نمى‌رساند مگر آن که یکصد و سه خصلت را، [در ] فعل و عمل و نیّت و باطن و ظاهر و.... دارا شود.

١٤٣٥- جواد علیه‌السلام فرمود:

لَن یَسْتَکمِلَ العبدُ حقیقةَ الإیمانِ حتّى یُؤْثِرَ دِینَهُ على شَهْوَتِهِ ، و لَن یَهْلِکَ حتّى یُؤْثِرَ شَهْوَتَهُ على دِینهِ.

امام بنده ، هرگز حقیقتِ ایمان را به کمال نمى‌رساند، مگر آنگاه که دینش را بر هوس خود ترجیح دهد، و هرگز به هلاکت درنمى افتد، مگر زمانى که هوس خود را بر دینش ترجیح دهد.

امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام فرمود:

مَنْ أَحَبَ‌ أَنْ‌ یَکْمُلَ‌ إِیمَانُهُ فَلْیَکُنْ حُبُّهُ لِلَّهِ وَ بُغْضُهُ لِلَّهِ وَ رِضَاهُ لِلَّهِ وَ سَخَطُهُ لِلَّه‌

هر که دوست دارد که کامل گردد ایمان او پس باید که بوده باشد دوستى او هر که را دوست دارد از براى خدا، و دشمنى او هر که را دشمن دارد از براى خدا، و خشنودى او از براى خدا، و خشم او از براى خدا.

شرح آقا جمال خوانسارى بر غرر الحکم و درر الکلم ج‌5 ص392

١٤٢٧- امام على علیه السلام فرمود:

لا یَکْمُلُ إیمانُ عبدٍ حتّى یُحِبَّ مَن أحَبَّهُ اللّه ُ سبحانه ، و یُبغضَ مَن أبْغَضَهُ اللّه ُ سبحانَهُ .

ایمان بنده اى کامل نمى شود مگر آن که آنچه را خداوند دوست دارد او نیز دوست داشته باشد و آنچه را خداوند دشمن دارد او نیز دشمن بدارد.

1426- پیامبر خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌و‌سلم:

فى جوابِ رجلٍ سألَه: اُحِبُّ أنْ یَکْمُلَ إیمانى...

در پاسخ مردی که پرسید: دوست دارم ایمانم کامل شود فرمود :

حَسِّنْ خُلقَکَ یَکمُلْ إیمانُکَ.

اخلاقت را خوب کن، ایمانت کامل می‌شود.

1419- پیامبر خدا صلی الله علیه وآله فرمود:

ثلاثةٌ مَن کُنَّ فیهِ یَسْتَکمِلُ إیمانُهُ : رجُلٌ لا یَخافُ فى اللّه ِ لَوْمةَ لائمٍ ، ولا یُرائى بشَیءٍ مِن عَمَلِهِ ، وإذا عَرَضَ علَیهِ أمْرانِ أحدُهُما للدُّنیا والآخَرُ للآخِرَةِ ، اخْتارَ أمرَ الآخِرَةِ علَی الدُّنیا .

سه چیز است که هر که داشته باشد ایمانش کامل است: مردی که در راه خدا از سرزنش هیچ نکوهشگری نهراسد ودر هیچ کار خود ریا وخودنمایی نکند وهرگاه دو چیز بر او عرضه شود که یکی دنیایی است ودیگر آخرتی، کار آخرت را بر دنیا ترجیح دهد.

1422- پیامبر خدا صلی الله علیه وآله فرمود:

لا یَسْتَکمِلُ عبدٌ الإیمانَ حتّی یُحِبَّ لأخیهِ ما یُحِبُّ لِنَفْسِهِ ، وحتّی یَخافَ اللّه َ فى مِزاحِهِ وجِدِّهِ .

بنده به کمال ایمان نمی رسد مگر آن که آنچه را برای خود دوست دارد برای برادرش نیز دوست بدارد، ودر شوخی وجدی خود از خدا بترسد.

١٤١٨- پیامبر خدا صلى الله علیه و آله فرمود:

ثلاثُ خِصالٍ مَن کُنَّ فیهِ استَکْمَلَ خِصالَ الإیمانِ : الّذی إذا رضِیَ لَم یُدخِلْهُ رِضاهُ فی إثْمٍ و لا باطلٍ ، و إذا غَضِبَ لَم یُخرِجْهُ الغَضبُ مِن الحقِّ ، و إذا قَدَرَ لَم یَتَعاطَ ما لَیس لَهُ .

سه خصلت است که هر کس دارا باشد، خصلتهاى ایمان را به کمال رسانده است: کسى که چون راضى شود، رضایتش او را به گناه و باطل نکشاند و چون خشمگین شود، خشم، او را از حق به در نَبَرد و هرگاه قدرت یابد چیزى را که از او نیست به زور نستاند.

1420- پیامبر خدا صلی الله علیه وآله فرمود:

 لا یَسْتَکمِلُ العبدُ الإیمانَ حتّی یکونَ فیه ثلاثُ خِصال : الإنْفاقُ فى الاقْتارِ ، والإنْصافُ مِن نفسِهِ ، وبَذْلُ السَّلامِ .

بنده ایمان را به کمال نمی رساند، مگر سه خصلت در او باشد: انفاق در تنگدستی، انصاف داشتن و[به همه] سلام کردن.

1421- پیامبر خدا صلی الله علیه وآله فرمود:

 لا یَسْتَکمِلُ العبدُ الإیمانَ حتّی یُحَسِّنَ خُلقَهُ، ولا یَشْفى غَیْظَهُ ، وأنْ یَوَدَّ للنَّاسِ ما یَوَدُّ لنفسِهِ ، فلَقَد دَخلَ رِجالٌ الجَنّةَ بغیرِ أعمالٍ ، ولکنْ بالنَّصیحةِ لأهلِ الإسلامِ .

بنده ایمان را به کمال نمی رساند، مگر آن که اخلاقش را نیک گرداند، خشمِ خود را با گرفتن انتقام فرو ننشاند وآنچه برای خود دوست دارد برای مردم نیز دوست بدارد. هر آینه کسانی نه با عمل، که با صداقت وخیرخواهی نسبت به مسلمانان به بهشت درآمده اند.

١٤٢٩- امام على علیه السلام فرمود:

ثلاثٌ مَن کُنَّ فیهِ کَمُلَ إیمانُهُ : العقلُ ، و الحِلْمُ ، و العِلمُ . (٢)

سه چیز است که هر کس داشته باشد ایمانش کامل است: خرد، بردبارى و دانش.

1423- پیامبر خدا صلی الله علیه وآله فرمود:

لا یکونُ المؤمنُ مؤمنا ولا یَسْتَکمِلُ الإیمانَ حتّی یکونَ فیه ثلاثُ خِصالٍ : اقْتِباسُ العلمِ ، والصّبرُ علَی المَصائبِ ، وتَرَفُّقٌ فى المَعاشِ .

مؤمن، مؤمن نیست وایمان را به کمال نمی رساند مگر سه خصلت داشته باشد: فراگیری دانش، شکیبایی بر گرفتاریها، واعتدال در معاش.

١٤٣٤- امام صادق علیه السلام فرمود :

لا یَسْتَکمِلُ عبدٌ حقیقةَ الإیمانِ حتّى تکونَ فیه خِصالٌ ثلاثٌ : الفِقهُ فی الدِّینِ ، و حُسْنُ التَّقدیرِ فی المَعیشةِ ، و الصَّبرُ علَى الرَّزایا .)

بنده اى حقیقت ایمان را به کمال نمى رساند مگر آن که سه خصلت در او باشد: فهم در دین، برنامه ریزى درست در امر معاش، و شکیبایى در برابر گرفتاریها.

١٤٢٤- پیامبر خدا صلى‌الله‌علیه‌و‌آله فرمود ‌:

 لا یُکْمِلُ عبدٌ الإیمانَ باللّه ِ حتّى یکونَ فیه خَمْسُ خِصالٍ : التّوکّلُ علَى اللّه ِ ، و التّفْویضُ إلَى اللّه ِ ، و التَّسْلیمُ لأمرِ اللّه ِ ، و الرِّضا بِقَضاءِ اللّه ِ ، و الصّبرُ على بَلاءِ اللّه ِ . إنّه مَن أحَبَّ فی اللّه ِ ، و أبْغَضَ فی اللّه ِ ، و أعطى للّه ِ ، و مَنعَ للّه ِ ، فَقدِ اسْتَکْمَلَ الإیمانَ .

ایمان بنده به خدا کامل نباشد مگر پنج خصلت در او باشد: توکّل به خدا، وا گذاشتن کارها به خدا، سر نهادن به فرمان خدا، خشنود بودن به قضاى خدا، و شکیبایى کردن بر بلاى خدا. هر کس به خاطر خدا دوست بدارد، به خاطر خدا دشمنى ورزد، براى خدا داد و دهش کند و براى خدا از بخشش باز ایستد، هر آینه ایمان را به سر حدّ کمال رسانده است.

١٤٢٨- امام على علیه السلام فرمود:

لا یَکْمُلُ إیمانُ المؤمنِ حتّى یَعُدَّ الرَّخاءَ فِتْنَةً، و البَلاءَ نِعمَةً . (١)

ایمان مؤمن به کمال نمى رسد مگر آن که رفاه و آسایش را فتنه شمارد و بلا را نعمت.

١٤٣٠- امام على علیه السلام فرمود:

أکْمَلُکُم إیمانا أحْسَنُکُم خُلقا .

آن کس از شما ایمانش کامل‌تر است که اخلاقش نیکوتر باشد.

١٤٣١- امام زین العابدین علیه السلام فرمود:

أربعٌ مَن کُنَّ فیه کَمُلَ إسلامُه ، و مُحِّصَتْ عنه ذُنوبُهُ ، و لَقِیَ ربَّهُ عزّ و جلّ و هُو عنه راضٍ : مَن وفى للّه ِ عزّ و جلّ بما یَجْعَلُ على نفسِهِ للنّاسِ ، و صَدَقَ لِسانُهُ مَع النّاسِ ، و اسْتَحْیا مِن کلِّ قبیحٍ عندَ اللّه ِ و عندَ النّاسِ ، و حَسَّنَ خُلقَهُ معَ أهلِهِ .

چهار چیز است که هر کس داراى آنها باشد اسلامش کامل مى گردد و گناهانش ریخته مى شود و پروردگار خویش را دیدار مى کند در حالى که از او خشنود است : آن که براى خدا، به تعهّد خود در قبال مردم عمل کند، و با مردم راستگو باشد، و از ارتکاب هر آنچه نزد خدا و مردم زشت است شرم کند، و با خانواده خود، خوش اخلاق باشد.

١٤٣٢- امام زین العابدین علیه‌السلام فرمود‌:

إنَّ المعرفةَ بکمالِ دِینِ المسلمِ تَرْکُهُ الکَلامَ فیما لا یَعْنیهِ ، و قِلّةُ المِراءِ ، و حِلمُهُ ، و صَبرُهُ ، و حُسنُ خُلقِهِ .

راه شناخت کامل بودن دین مسلمان به این‌هاست: سخنان بیهوده نمى‌گوید، کمتر بحث و جدال مى‌کند، بردبار، شکیبا و خوش‌خو است.

١٤٣٣- امام صادق علیه السلام فرمود :

لا یَکْمُلُ إیمانُ العبدِ حتّى یکونَ فیهِ أرْبَعُ خِصالٍ : یُحَسِّنُ خُلقَهُ ، و یَسْتَخِفُّ نَفسَهُ ، و یُمْسِکُ الفَضْلَ مِن قَولِهِ ، و یُخرِجُ الفَضلَ مِن مالِهِ .

ایمان بنده به کمال نمى‌رسد مگر چهار خصلت در او باشد: اخلاقش را نیکو گرداند، خود را به هیچ انگارد، زیادى گفتارش را نگه دارد (زیاده گویى نکند)، و زیادى مال خود را ببخشد.