غفلت 4
مبحث هیأت متوسلین به جواد الائمه
آثار غفلت
در بیان قرآن و روایات غفلت دارای آثار و پی‌آمدهایی بسیار خطرناکی در دنیا و به‌خصوص آخرت است.
1) زمینه‌ى کفر
استاد قرائتی در پیام‌هایی که از آیه قبل(مریم/39) استفاده می‌شود آورده‌اند:
«غفلت زمینه‌ى کفر است. فِی غَفْلَةٍ وَ هُمْ لا یُؤْمِنُونَ»
(تفسیر نور ج7 ص270)
2) پیروى هوى و افراط
« وَ لا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنا قَلْبَهُ عَنْ ذِکْرِنا وَ اتَّبَعَ هَواهُ وَ کانَ أَمْرُهُ فُرُطاً ـ و هرگز بخاطر زیورهاى دنیا، چشمان خود را از آنها برمگیر! و از کسانى که قلبشان را از یاد خود غافل ساختیم اطاعت مکن! همان‌ها که از هواى نفس پیروى کردند، و کارهایشان افراطى است.» (کهف/28)
« کلمه" فرط" به معناى تجاوز از حق و خروج از آن است و از کلام عرب گفته شده که:"افرط، افراطا" را در مورد اسراف و زیاده‌روى به‌کار مى‌برند و پیروى هوى و افراط، از آثار غفلت قلب است، و به همین جهت عطف دو جمله بر جمله"أَغْفَلْنا" به منزله عطف تفسیر است.»
( ترجمه المیزان ج13 ص420)
3) بَلْ هُمْ اََضَلُّ
« وَ لَقَدْ ذَرَأْنا لِجَهَنَّمَ کَثیراً مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لا یَفْقَهُونَ بِها وَ لَهُمْ أَعْیُنٌ لا یُبْصِرُونَ بِها وَ لَهُمْ آذانٌ لا یَسْمَعُونَ بِها أُولئِکَ کَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولئِکَ هُمُ الْغافِلُونَ
به یقین، گروه بسیارى از جن و انس را براى دوزخ آفریدیم آنها دل‌ها (عقل‌ها) یى دارند که با آن (اندیشه نمى‌کنند، و) نمى‌فهمند و چشمانى که با آن نمى‌بینند و گوش‌هایى که با آن نمى‌شنوند آنها همچون چهارپایانند بلکه گمراه‌تر! اینان همان غافلانند (چرا که با داشتن همه‌گونه امکانات هدایت، باز هم گمراهند)!»(179اعراف)
«این آیه صفات گروه دوزخى را در سه جمله خلاصه مى‌کند:
نخست این‌که" آنها قلب‌هایى دارند که با آن درک و اندیشه نمى‌کنند" (لَهُمْ قُلُوبٌ لا یَفْقَهُونَ بِها).
دوم این‌که" چشم‌هاى روشن و حقیقت‌بین دارند اما با آنها چهره‌ی حقایق را نمى‌نگرند و همچون نابینایان از کنار آنها مى‌گذرند" (وَ لَهُمْ أَعْیُنٌ لا یُبْصِرُونَ بِها).
سوم این‌که" با داشتن گوش سالم، سخنان حق را نمى‌شنوند" و همچون کران خود را از شنیدن حرف حق محروم مى‌سازند (وَ لَهُمْ آذانٌ لا یَسْمَعُونَ بِها).
" این‌ها در حقیقت همچون چهار پایانند" چرا که امتیاز آدمى از چهار پایان در فکر بیدار و چشم بینا و گوش شنوا است که متاسفانه آنها همه را از دست داده‌اند (أُولئِکَ کَالْأَنْعامِ).
" بلکه آنها از چهار پایان گمراه‌تر و پست‌تر مى‌باشند" (بَلْ هُمْ أَضَلُّ).
چرا که چهارپایان داراى این استعدادها و امکانات نیستند، ولى آنها با داشتن عقل سالم و چشم بینا و گوش شنوا امکان همه‌گونه ترقى و تکامل را دارند، اما بر اثر هوا‌پرستى و گرایش به پستی‌ها این استعدادها را بلا استفاده مى‌گذارند، و بدبختى بزرگ آنان از همین‌جا آغاز مى‌گردد.
" آنها افراد غافل و بی‌خبرى هستند" و به همین جهت در بیراهه‌هاى زندگى سرگردانند (أُولئِکَ هُمُ الْغافِلُونَ).
چشمه آب حیات کنار دستشان است، ولى از تشنگى فریاد مى‌کشند، درهاى سعادت در برابر رویشان باز است، اما حتى به آن نگاه نمى‌کنند.»
(تفسیر نمونه ج7 ص21)
«حقیقت غفلت همان است که ایشان دچار آنند، چون غفلتى است که مشیت خداى سبحان مساعد آن است، و مشیت خدا با مهر زدن بر دل‌ها و چشم‌ها و گوش‌هایشان، ایشان را به آن مبتلا کرده، و معلوم است که غفلت ریشه هر ضلالت و باطلى است.»
( ترجمه‌المیزان ج8 ص439)
«دوزخى شدن بسیارى از انسان‌ها، به خاطر بهره‌نبردن از نعمت‌هاى الهى در مسیر هدایت و کمال است. زیرا با داشتن چشم، گوش و دل، خود را به غفلت زده‌اند.»
(تفسیر نور ج4 ص230)
4) جایگاهشان آتش است
« إِنَّ الَّذِینَ لَا یَرْجُونَ لِقَاءَنَا وَ رَضُواْ بِالحَْیَوةِ الدُّنْیَا وَ اطْمَأَنُّواْ بهَِا وَ الَّذِینَ هُمْ عَنْ ءَایَاتِنَا غَافِلُونَ * أُوْلَئکَ مَأْوَئهُمُ النَّارُ بِمَا کَانُواْ یَکْسِبُونَ ـ آنها که ایمان به ملاقات ما (و روز رستاخیز) ندارند، و به زندگى دنیا خشنود شدند و بر آن تکیه کردند، و آنها که از آیات ما غافلند، * (همه‌ی) آنها جایگاهشان آتش است، به‌خاطر کارهایى که انجام مى‌دادند!»(یونس/7و8)
« غفلت از آیات الهى، سرچشمه‌ی بیگانگى از خدا، و بیگانگى از خدا سرچشمه عدم احساس مسئولیت، و آلودگى به ظلم و فساد و گناه است، و سرانجام آن چیزى جز آتش نمى‌تواند باشد.»
(تفسیر نمونه ج8 ص233)
« نزدیک به مضمون این آیه است که:" فَأَعْرِضْ عَن مَّن تَوَلىَ عَن ذِکْرِنَا وَ لَمْ یُرِدْ إِلَّا الْحَیَوةَ الدُّنْیَا*ذَالِکَ مَبْلَغُهُم مِّنَ الْعِلْمِ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَن ضَلَّ عَن سَبِیلِهِ * حال که چنین است از کسى که از یاد ما روى مى‌گرداند و جز زندگى مادى دنیا را نمى‌طلبد، اعراض کن! * این آخرین حدّ آگاهى آن‌هاست پروردگار تو کسانى را که از راه او گمراه شده‌اند بهتر مى‌شناسد"(نجم/29و30)
این آیه نیز دلالت دارد بر این‌که اعراض از ذکر خدا غفلت از آیات او است، و باعث آن مى‌شود که دید آدمى کوتاه گشته، علم او تنها در چهار دیوارى تنگ زندگى دنیا و شؤون آن دور بزند و این خود ضلالت از راه خدا است، که این ضلالت به فراموشى روز حساب تعریف شده، آن‌جا که مى‌فرماید:"إِنَّ الَّذِینَ یَضِلُّونَ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ لَهُمْ عَذابٌ شَدِیدٌ بِما نَسُوا یَوْمَ الْحِسابِ ـ کسانى که از راه خدا گمراه شوند، عذاب شدیدى به‌خاطر فراموش کردن روز حساب دارند" (ص/26) »
( ترجمه‌المیزان ج10 ص18)
«اطمینان واقعى تنها با یاد خداست و دنیا، آرام‌بخش کاذب آن هم براى غافلان است. "اطْمَأَنُّوا بِها" ... غافِلُونَ»
( تفسیر نور ج5 ص185)
5) حسرت بزرگ
« وَ أَنْذِرْهُمْ یَوْمَ الْحَسْرَةِ إِذْ قُضِیَ الْأَمْرُ وَ هُمْ فی غَفْلَةٍ وَ هُمْ لا یُؤْمِنُونَ ـ آنان را از روز حسرت [روز رستاخیز که براى همه مایه تأسف است] بترسان، در آن هنگام که همه چیز پایان مى‌یابد! و آنها در غفلتند و ایمان نمى‌آورند!»(مریم/39)
« معناى آیه این مى‌شود که: اى پیغمبر! ایشان را بترسان از روزى که امر قضاء مى‌شود، یعنى کار یکسره مى‌گردد و هلاکت دائمى بر آنان حتمى مى‌شود، آن وقت از سعادت همیشگى که روشنى چشم هر کسى است منقطع مى‌گردند، پس حسرتى مى‌خورند که با هیچ مقیاسى اندازه‌گیریش ممکن نیست، و این بدان جهت است که اینان در دنیا غفلت ورزیدند.»
( ترجمه‌المیزان ج14 ص66)
6) انتقام الهی
خداوند پس از ذکر پیمان شکنی‌های فرعون و فرعونیان، می‌فرماید که از آنها انتقام گرفتیم و سپس دلیل پیمان شکنی آنها که منجر به انتقام الهی شد را تکذیب آیات الهی و غفلت از آن آیات ذکر می‌فرماید: « فَانتَقَمْنَا مِنهُْمْ فَأَغْرَقْنَاهُمْ فىِ الْیَمّ بِأَنهَُّمْ کَذَّبُواْ بَِایَاتِنَا وَ کَانُواْ عَنهَْا غَافِلِینَ ـ سرانجام از آنها انتقام گرفتیم، و آنان را در دریا غرق کردیم زیرا آیات ما را تکذیب کردند، و از آن غافل بودند.»(اعراف/136)
7) گرویدن به شیطان
« وَ مَن یَعْشُ عَن ذِکْرِ الرَّحْمَانِ نُقَیِّضْ لَهُ شَیْطَانًا فَهُوَ لَهُ قَرِینٌ ـ و هر کس از یاد خدا روى‌گردان شود شیطان را به سراغ او می‌فرستیم پس همواره قرین اوست!»(زخرف/36)
امام سجاد علیه‌السلام در دعایی می‌فرماید که خدایا ما را از خواب غفلت بیدار کن تا به شیطان نگرویم. از این دعا استفاده می‌شود که اگر در غفلت بمانیم خطر بسیار بزرگی بر سر راه ماست که از شیطان پیروی کنیم و از پیروان او باشیم.
« اَللَّهُمَّ وَ مَا سَوَّلَ لَنَا مِنْ بَاطِلٍ فَعَرِّفْنَاهُ... وَ أَیْقِظْنَا عَنْ سِنَةِ الْغَفْلَةِ بِالرُّکُونِ إِلَیْهِ
بار خدایا، حقیقت هر باطل را که شیطان در چشم ما مى‌آراید به ما بشناسان...
و از خواب غفلت بیدارمان‌ساز که بدو نگرویم.»
(دعای 17 صحیفه سجادیه ـ دعای آن‌حضرت هنگامی‌که گفتگوى شیطان می‌شد و از او و دشمنى و مکر او به‌خدا پناه می‌برد)
8) بی اعتنایی خدا
در حدیث قدسی می‌فرماید: « یَا أَحْمَدُ أَنْتَ لَا تَغْفُلُ أَبَداً مَنْ غَفَلَ عَنِّی لَا أُبَالِی بِأَیِّ وَادٍ هَلَک ـ
یا احمد هیچ‌گاه از من غافل نشو، زیرا هر کس از من غافل شد نسبت به این‌که در کدام راه هلاک می‌شود اعتنایی نمی‌کنم.»
( إرشادالقلوب ج1 ص205)
9) غفلت از خود
امام صادق(ع) : «از غفلت بپرهیزید، چه هر کس غافل شود، از خود غافل شده است.»
یعنی از سرنوشت خود و آینده خود غافل شده است.
(بحارالأنوار ج69 ص227)
10) قساوت قلب
و اگر دل کسی بمیرد خداوند می‌فرماید: « فَوَیْلٌ لِّلْقَاسِیَةِ قُلُوبهُُم مِّن ذِکْرِ اللَّهِ أُوْلَئکَ فىِ ضَلَالٍ مُّبِینٍ ـ واى بر آنان که قلب‌هایى سخت در برابر ذکر خدا دارند! آنها در گمراهى آشکارى هستند!»(زمر/22)
امام باقر علیه‌السلام به جابر فرمود: « وَ إِیَّاکَ وَ الْغَفْلَةَ فَفِیهَا تَکُونُ قَسَاوَةُ الْقَلْبِ ـ مبادا دچار غفلت شوى که در آن سنگ‌دلى باشد.»
( مستدرک ج12 ص93)
آثار غفلت در بیان امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام:
11) غفلت زیان‌بخش‌ترین دشمنان است.
12) واى بر کسى که غلبه کند بر او غفلت، پس فراموش کند رحلت را و آماده نگردد.
13) غفلت و بى‌خبرى گمراهى نفس‌ها و عنوان انواع بدبختی‌هاست.
14) غفلت سبب فرحناکى است. (این فرحناکی مذموم است زیرا کسى که غافل نباشد و آن‌چه در قیامت در پیش دارد را گاهى به‌خاطر آورد بى‌همّ و اندوه نخواهد بود.)
15) غفلت ضدّ دور اندیشى است.
16) غفلت باعث فریب خوردن است و هلاکت را نزدیک مى‌سازد.
17) دایم بودن غفلت بینایى (دل) را از بین می‌برد.
18) هر که به درازا کشد غفلت او، تعجیل کند هلاک او.
19) غافل خواب آلوده است و غفلت فریب.
20) هر که غلبه کند بر او غفلت، بمیرد دل او.
(شرح آقا جمال‌الدین خوانسارى بر غررالحکم)