غفلت ـ16
عوامل غفلت
7ـ کوچک شمردن گناه
1ـ قبح فعلى مربوط است به مفاسد و زشتی‌هاى موجود در خود عمل قطع نظر از خصوصیات روحى و شرایط شخص بزهکار. قبح فاعلى مربوط است به شرایط ذهنى و روحى بزهکار قطع نظر از خصوصیات خود عمل.
شرایط ذهنى بزهکار عبارت است از داشتن روح تمرّد و طغیان و قانون شکنى و عدم اهتمام به حقوق خدا و خلق. البته تمام گناهان از این حیث (قبح فاعلى) بزرگ و عظیم‌اند، زیرا سرپیچى از دستورهاى خداوند بزرگ و مهربان با علم و اختیار، بسیار زشت و ناپسند است.
نقطه‌هاى آغاز در اخلاق عملى؛ تألیف حضرت آیت‌الله محمدرضا مهدوى کنى؛ ص111
رسول اکرم صلیاللهعلیهوآلهوسلم فرمود:
«أَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَى عُزَیْرٍ [یَا عُزَیْرُ] إِذَا وَقَعْتَ فِی مَعْصِیَةٍ فَلَا تَنْظُرْ إِلَى صِغَرِهَا وَ لَکِنِ انْظُرْ مَنْ عَصَیْتَ ـ
خداوند به عُزَیر وحى کرد که ]یا عزیر[ اگر دچار معصیتى شدى نگاه به کوچکى آن گناه مکن، نگاه کن مخالفت با که می‌کنى».
الدعوات (للراوندی) / سلوة الحزین، النص، ص169
2ـ و امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام فرموده‌اند:
« أَشَدُّ الذُّنُوبِ مَا اسْتَخَفَ بِهِ صَاحِبُه ـ
شدیدترین گناه آن است که صاحبش آن را کوچک بشمارد».
وسائل الشیعة، ج15، ص 312
3ـ پیامبر کرم صلیاللهعلیهوآلهوسلم به ابن مسعود فرمود:
لَا تُحَقِّرَنَّ ذَنْباً وَ لَا تُصَغِّرَنَّهُ وَ اجْتَنِبِ الْکَبَائِرَ فَإِنَّ الْعَبْدَ إِذَا نَظَرَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ إِلَى ذُنُوبِهِ دَمَعَتْ عَیْنَاهُ قَیْحاً وَ دَماً ـ
یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَى یَوْمَ تَجِدُ کُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَیْرٍ مُحْضَراً وَ ما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَیْنَها وَ بَیْنَهُ أَمَداً بَعِیداً ال عمران30
هیچ گناهی را خرد مگیر و از گناهان بزرگ برکنار باش، زیرا چون بنده‌ای در قیامت به گناهان خود بنگرد به جای اشک چشمش چرک و خون بارد،
خدای تعالی فرماید: روزی که هرکس آن‌چه خوب کرده حاضر یابد و آن‌چه هم بد کرده حاضر یابد. دوست دارد که میان او و کردار بدش مسافت دوری باشد».
مستدرک‌الوسائل ج 11ص 350
4ـ محمد بن مسلم از امام باقر علیه‌السلام و او از پدرانش از امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام نقل مى‌کند که فرمود:
«إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى أَخْفَى أَرْبَعَةً فِی أَرْبَعَةٍ أَخْفَى رِضَاهُ فِی طَاعَتِهِ فَلَا تَسْتَصْغِرَنَّ شَیْئاً مِنْ طَاعَتِهِ فَرُبَّمَا وَافَقَ رِضَاهُ وَ أَنْتَ لَا تَعْلَمُ وَ أَخْفَى سَخَطَهُ فِی مَعْصِیَتِهِ فَلَا تَسْتَصْغِرَنَّ شَیْئاً مِنْ مَعْصِیَتِهِ فَرُبَّمَا وَافَقَ سَخَطُهُ مَعْصِیَتَهُ وَ أَنْتَ لَا تَعْلَمُ وَ أَخْفَى إِجَابَتَهُ فِی دَعْوَتِهِ فَلَا تَسْتَصْغِرَن شَیْئاً مِنْ دُعَائِهِ فَرُبَّمَا وَافَقَ إِجَابَتَهُ وَ أَنْتَ لَا تَعْلَمُ وَ أَخْفَى وَلِیَّهُ فِی عِبَادِهِ فَلَا تَسْتَصْغِرَنَّ عَبْداً مِنْ عَبِیدِ اللَّهِ فَرُبَّمَا یَکُونُ وَلِیَّهُ وَ أَنْتَ لَا تَعْلَمُ.
خداوند چهار چیز را در چهار چیز پنهان کرده است:
اول: خوشنودى خودش را در اطاعتش پنهان کرده، پس چیزى از اطاعت او را کوچک مشمار، چه بسا که با رضایت او همراه شود و تو ندانى،
دوم: و خشم خود را در نافرمانى خود پنهان کرده، پس چیزى از نافرمانى او را کوچک مشمار، چه بسا گناهى سبب خشم او شود و تو ندانى،
سوم: و اجابت خود را در دعا کردنش پنهان کرده، پس چیزى از دعا کردن او را کوچک مشمار، چه بسا با اجابتش همراه شود و تو ندانى،
چهارم: و ولىّ خود را در میان بندگانش پنهان کرده، پس هیچ بنده‌اى از بندگان خدا را کوچک مشمار، چه بسا او ولىّ خدا باشد و تو ندانى».
الخصال ج1 ص209
5ـ همچنین امام باقر علیه‌السلام فرمود:
«الذُّنُوبُ کُلُّهَا شَدِیدَةٌ وَ أَشَدُّهَا مَا نَبَتَ عَلَیْهِ اللَّحْمُ وَ الدَّمُ لِأَنَّهُ إِمَّا مَرْحُومٌ وَ إِمَّا مُعَذَّبٌ وَ الْجَنَّةُ لَا یَدْخُلُهَا إِلَّا طَیِّب ـ
همه‌ی گناهان سخت است (از نظر نافرمانى خدا و کیفر و عقوبت آن‌ها) ولى سخت‌ترین آن‌ها گناهانى است که بر آن گوشت و خون بروید (مانند خوردن مال حرام یا اصرار بر گناه اگر چه حلال خورد) زیرا آن گنهکار یا بخشوده و یا معذب گردد، و جز شخص پاک به بهشت وارد نشود (پس چنین گنهکارى باید در برزخ و یا محشر عذاب کشد تا آن گوشت و خونش بریزد و تصفیه گردد، و سپس داخل بهشت شود)».
الکافی (ط - الإسلامیة) ج2؛ ص270 ـ ترجمه مصطفوى
6ـ امام صادق علیه‌السلام فرمود:
« لَا صَغِیرَةَ مَعَ الْإِصْرَارِ وَ لَا کَبِیرَةَ مَعَ الِاسْتِغْفَار ـ
گناه با اصرار صغیره نباشد و با استغفار کبیره نباشد».
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج2، ص288
«سرّ آن این است که: گناه کوچک یک‌بار یا دوبار به سبب کمى تیرگیش در دل اثر نمى‌کند، ولى چون تکرار شد و آثار ضعیف آن متراکم گشت قوى مى‌گردد و به تدریج در دل اثر مى‌کند، چنان‌که قطره‌هاى آب که پیاپى بر سنگى بیفتد آن‌را سوراخ مى‌کند، و همین قدر آب اگر به‌یک‌بار بر آن ریخته شود اثر نمى‌کند»
علم اخلاق اسلامى؛ ج4 ص100 (ترجمه جامع السعادات ـ نوشته ملا محمد مهدى نراقى)
7ـ امام صادق علیه السّلام فرمود:
«اتَّقُوا الْمُحَقَّرَاتِ مِنَ الذُّنُوبِ فَإِنَّهَا لَا تُغْفَرُ قُلْتُ وَ مَا الْمُحَقَّرَاتُ قَالَ الرَّجُلُ یُذْنِبُ الذَّنْبَ فَیَقُولُ طُوبَى لِی لَوْ لَمْ یَکُنْ لِی غَیْرُ ذَلِکَ ـ
از گناهان محقر بپرهیزید که آمرزیده نشوند. عرض کردم: گناهان محقر چیست؟ فرمود: این است که مردى گناه کند و بگوید، خوشا به حال من اگر غیر از این گناه نداشته باشم».
تحف العقول، النص، ص5
8ـ و نیز فرمود:
«إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْعَبْدَ أَنْ یَطْلُبَ إِلَیْهِ فِی الْجُرْمِ الْعَظِیمِ وَ یُبْغِضُ الْعَبْدَ أَنْ یَسْتَخِفَّ بِالْجُرْمِ الْیَسِیرِ ـ
خدا بنده‌اى را دوست دارد که در گناه بزرگ [راهى] به‌سوى خدا [براى آمرزش] بجوید، و بنده‌اى را دشمن دارد که گناه اندک را ناچیز و خرد شمارد».
المحاسن، ج1، ص293
9ـ و امام کاظم علیه‌السّلام فرمود:
«لَا تَسْتَقِلُّوا قَلِیلَ الذُّنُوبِ فَإِنَّ قَلِیلَ الذُّنُوبِ یَجْتَمِعُ حَتَّى یَکُونَ کَثِیرا ـ
گناهان خرد و اندک را دست کم مگیرید، که گناهان اندک جمع شود تا بسیار گردد».
الکافی (ط - الإسلامیة)، ج2، ص287
10ـ امام سجاد علیه‌السلام هم در دعاى هشتم صحیفه سجادیه می‌فرماید:
«اللَّهُمَّ إِنیِّ أَعُوذُ بِکَ مِنْ ...الْإِصْرَارِ عَلَى الْمَأْثَمِ، وَ اسْتِصْغَارِ الْمَعْصِیَةِ ـ
پروردگارا به تو پناه مى‌برم از... اصرار کردن بر گناه و کوچک شمردن معصیت».