فایل word    

فایل صفحه بندی شده در چهار صفحه A4  به صورت PDF

سرخی من ربطی  به تو  ندارد

بحثی درباره چهارشنبه سوری

مقدمه

درباره تاریخچه چهارشنبه سوری نقل‌های متعددی وجود دارد که هیچ‌کدام را نمی‌توان به یقین قبول کرد زیرا همگی بر اساس حدس‌ها و گمان‌های تاریخی و یا تشابه بعضی مراسم با حرکاتی که در این شب انجام می‌گردد بیان شده است. نکته مهم این است که این تاریخچه چندان مهم نیست، بلکه آن‌چه مهم است چیزی است که امروزه انجام می‌شود و ملاک اصلی نیز این است که اتفاقاتی که امروزه در این شب به‌عنوان یک مراسم آیینی باستانی روی می‌دهد مورد تایید عقل و شرع هست یا نه. به خصوص که این برنامه‌ها از یک شب به یک دهه افزایش پیدا کرده است.

عمل نیاکان

نمی‌توان یک عمل را به صرف این‌که گذشتگان ما انجام می‌داده‌اند تایید کرد. چه بسا که نیاکان ما در انجام اعمال خطاهایی داشته‌اند. خداوند در بسیاری از آیات قرآن[1] به این مطلب اشاره فرموده و سبب هلاکت و عذاب اقوامی مانند عاد، ثمود، بنی‌اسرائیل و... را پیروی کورکورانه از روش‌های ناپسند اجدادشان بیان می‌فرماید. به عنوان مثال:

«وَ إِذا قیلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا ما أَنْزَلَ اللَّهُ قالُوا بَلْ نَتَّبِعُ ما أَلْفَیْنا عَلَیْهِ آباءَنا أَ وَ لَوْ کانَ آباؤُهُمْ لا یَعْقِلُونَ شَیْئاً وَ لا یَهْتَدُونَ ـ و هنگامى که به آن‌ها گفته شود: از آن‌چه خدا نازل کرده است، پیروى کنید! مى‌گویند: نه، ما از آن‌چه پدران خود را بر آن یافتیم، پیروى مى‌نماییم. آیا اگر پدران آن‌ها، چیزى نمى‌فهمیدند و هدایت نیافتند (باز از آن‌ها پیروى خواهند کرد)؟!»(بقره/170)

«ألَمْ یَأْتِکُمْ نَبَؤُاْ الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ قَوْمِ نُوحٍ وَ عَادٍ وَ ثَمُودَ  وَ الَّذِینَ مِن بَعْدِهِمْ  لَا یَعْلَمُهُمْ إِلَّا اللَّهُ  جَاءَتْهُمْ رُسُلُهُم بِالْبَیِّنَتِ فَرَدُّواْ أَیْدِیَهُمْ فىِ أَفْوَاهِهِمْ وَ قَالُواْ إِنَّا کَفَرْنَا بِمَا أُرْسِلْتُم بِهِ وَ إِنَّا لَفِى شَکٍ‌ مِّمَّا تَدْعُونَنَا إِلَیْهِ مُرِیب * ‌قالَتْ رُسُلُهُمْ أَ فِی اللَّهِ شَکٌّ فاطِرِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ یَدْعُوکُمْ لِیَغْفِرَ لَکُمْ مِنْ ذُنُوبِکُمْ وَ یُؤَخِّرَکُمْ إِلى‌ أَجَلٍ مُسَمًّى قالُوا إِنْ أَنْتُمْ إِلاَّ بَشَرٌ مِثْلُنا تُریدُونَ أَنْ تَصُدُّونا عَمَّا کانَ یَعْبُدُ آباؤُنا فَأْتُونا بِسُلْطانٍ مُبینٍ ـ آیا خبر کسانى که پیش از شما بودند، به شما نرسید؟! «قوم نوح» و «عاد» و «ثمود» و آن‌ها که پس از ایشان بودند همان‌ها که جز خداوند از آنان آگاه نیست پیامبرانشان دلایل روشن براى آنان آوردند، ولى آن‌ها (از روى تعجّب و استهزا) دست بر دهان گرفتند و گفتند: «ما به آنچه شما به آن فرستاده شده‌اید، کافریم! و نسبت به آن‌چه ما را به‌سوى آن مى‌خوانید، شکّ و تردید داریم! * رسولان آن‌ها گفتند: «آیا در خدا شکّ است؟! خدایى که آسمان‌ها و زمین را آفریده او شما را دعوت مى‌کند تا گناهانتان را ببخشد، و تا موعد مقرّرى شما را باقى گذارد! آن‌ها گفتند: (ما این‌ها را نمى‌فهمیم! همین اندازه مى‌دانیم که) شما انسان‌هایى همانند ما هستید، مى‌خواهید ما را از آن‌چه پدرانمان مى‌پرستیدند بازدارید شما دلیل و معجزه روشنى براى ما بیاورید!»(ابراهیم/9و10)

رفتار مسلمانی

مسلمان یعنی کسی که پذیرفته است در چهارچوب قوانین اسلام و قرآن عمل کند و وقتی اسلام عملی را حرام و گناه دانست، به سراغ آن نرود. حتی اگر از آن لذت ببرد.

مسلمان یعنی کسی که وقتی خواست شادی کند، مواظب است شادیش از چهارچوب اسلام خارج نشود.

آیا جشن چهارشنبه سوری مطابق با خواست خداوند است؟ آیا آتش‌بازی مطابق با قوانین اسلام است؟ آیا ترقه‌بازی و ایجاد صداهای مهیب در نظر دین اسلام، عملی پسندیده است؟

مردم‌آزاری

شاید عمده‌ترین گناهی که افراد در این شب مرتکب می‌شوند، آزار و اذیت مردم به خصوص سالمندان و بیماران از طریق ترقه و ایجاد صداهای مهیب است. بی‌شک اذیت کردن مؤمن شرعاً حرام و موجب هلاک ابدی است.

به این روایات که از رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلم نقل شده است توجه فرمایید:

«مَنْ آذَى مُؤْمِناً فَقَدْ آذَانِی وَ مَنْ آذَانِی فَقَدْ آذَى اللَّهَ وَ مَنْ آذَى اللَّهَ فَهُوَ مَلْعُونٌ فِی التَّوْرَاةِ وَ الْإِنْجِیلِ وَ الزَّبُورِ وَ الْفُرْقَانِ وَ فِی خَبَرٍ آخَرَ فَعَلَیْهِ‌ لَعْنَةُ اللَّهِ وَ الْمَلائِکَةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِین‌ ـ هر کس مؤمنی را اذیت کند، مرا اذیت کرده و هر کس مرا اذیت کند، خدا را اذیت کرده و هر کس خدا را اذیت کند، در تورات و انجیل و زبور و قرآن لعن شده است. و در آخر این آیه را تلاوت فرمود:(بقره/161- ال‌عمران/87) لعنت خداوند و فرشتگان و همه مردم بر آن‌ها خواهد بود»[2]

«قَالَ‌ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى لِیَأْذَنْ بِحَرْبٍ مِنِّی مَنْ آذَى عَبْدِیَ الْمُؤْمِنَ وَ لْیَأْمَنْ غَضَبِی مَنْ أَکْرَمَ عَبْدِیَ الْمُؤْمِن ـ خداوند تبارک و تعالی فرموده است: به جنگ من برخاسته است کسی که بنده‌ی مؤمن مرا اذیّت کند و از خشم من ایمن است کسی که بنده‌ی مؤمن مرا اکرام کند.»[3]

«مَنْ آذَى مُؤْمِناً بِغَیْرِ حَقٍّ فَکَأَنَّمَا هَدَمَ مَکَّةَ وَ بَیْتَ اللَّهِ الْمَعْمُورَ عَشْرَ مَرَّاتٍ وَ کَأَنَّمَا قَتَلَ أَلْفَ مَلَکٍ مِنَ الْمُقَرَّبِین ـ هر کس مؤمنی را به غیر حق اذیت کند، گویا مکه و خانه‌ی خدا را ده‌بار خراب کرده است و گویا هزار مَلَک از ملائکه‌ی مقربین را به قتل رسانده باشد.»[4]

«مَنْ أَحْزَنَ مُؤْمِناً ثُمَّ أَعْطَاهُ الدُّنْیَا لَمْ یَکُنْ ذَلِکَ کَفَّارَتَهُ وَ لَمْ یُؤْجَرْ عَلَیْه ـ کسی که مؤمنی را ناراحت کند سپس دنیا را به او بدهد، کفّاره‌ی گناهش نمی‌شود و هیچ اجری هم نمی‌برد.»[5]

بازی‌ها و سرگرمی‌های بی‌فایده

اسلام، کامل‌ترین دین است. چون درباره‌ی تمام کارهای انسان نظر خداوند را فرموده است. در روایات بسیاری، بازی‌ها و سرگرمی‌های بی‌فایده (لهو) نکوهش شده‌اند:

خداوند یکی از مؤمنان را پرهیز و اعراض از لغو بیان فرموده است.

«وَ الَّذِینَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُون‌ ـ و آن‌ها که از لغو و بیهودگى روى‌گردانند.» (مؤمنون/3)

لغو به معنى کارهاى بى هدف و بدون نتیجه مفید است (و) در حقیقت لغو همان‌گونه که بعضى از مفسران بزرگ گفته‌اند هر گفتار و عملى است که فایده قابل ملاحظه‌اى نداشته باشد. [6]

در موعظه‌های خداوند به حضرت عیسی‌بن‌مریم علیه‌‌السلام چنین آمده است: «وَ لَا تَلْهُ‌ فَإِنَ‌ اللَّهْوَ یُفْسِدُ صَاحِبَهُ ـ ای عیسی؛ دنبال لهو نرو. چون لهو انسان را فاسد می‌کند.» [7]

امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرموده‌ا‌ند:

«اللَّهْوُ مِنْ‌ ثِمَارِ الْجَهْلِ ـ سرگرمی (بیهوده) از ثمرات جهل و نادانی است.» [8]

«اللَّهْوُ قُوتُ‌ الْحِمَاقَةِ ـ سرگرمی مایه‌ی حیات حماقت است.» [9]

«لَا یُفْلِحُ‌ مَنْ‌ وَلِهَ‌ بِاللَّعِبِ‌ وَ اسْتُهْتِرَ بِاللَّهْوِ وَ الطَّرَب ـ رستگار نمی‌شود کسی که شوق زیادی به بازی داشته باشد و اهتمام زیادی به سرگرمی و شادی بورزد.» [10]

«اللَّهْوُ یُفْسِدُ عَزَائِمَ‌ الْجِدِّ ـ سرگرمی جدیت انسان را از بین می‌برد.» [11]

«مَجَالِسُ‌ اللَّهْوِ تُفْسِدُ الْإِیمَان ـ مجالس سرگرمی ایمان را فاسد می‌سازند.» [12]

مشخص است که احادیث مذکور شامل بازی و سرگرمی با آتش و ترقه خصوصاً به شکلی که معمول شده است می‌گردد. بنابر این اسلام این بازی و سرگرمی خاص را تأیید نمی‌کند.

نظر رهبر معظم انقلاب

بهترین دلیل برای عدم تایید این سرگرمی توسط اسلام، نظر یک اسلام‌شناس آگاه به امور زمان است.

مقام معظم رهبری حضرت آیت‌الله العظمی امام خامنه‌ای (اَدامَ اللهُ ظِلُّهُ) فرموده‌ا‌ند:

«بعضی از مراسم هست که قابل اصلاح نیست. مثلاً اسلام درباره‌ی مراسم خرافی از روی آتش پریدن، حرفی ندارد و تأیید نمی‌کند.» (1/1/78 ـ فرمایشات در حرم رضوی)

خسارت جانی

با وسایلی که در سال‌های اخیر رواج پیدا کرده است خسارات جانی این رسم خرافی چند برابر شده. آلودگی‌های صوتی در این شب به بیشترین حد می‌رسد. صدای مهیب نارنجک و ترقه‌های بزرگ که جوانان را به وحشت می‌اندازد، خدا می‌داند چه بر سر اطفال و سالمندان می‌آورد.

معامله حرام

همان‌گونه که مطلعید اکثر وسایل آتش‌بازی توسط قاچاقچیان وارد کشور می‌شود. استقبال بعضی از مردم از ترقه‌بازی در چهارشنبه سوری باعث تشویق قاچاقچیان، تولیدکنندگان و عوامل فروش این محصول خطرناک می‌شود. قاچاق عملی است که از نظر قانونی ممنوع و از نظر شرعی حرام می‌باشد. رهبر انقلاب حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای اَدامَ اللهُ ظِلُّهُ  فرموده‌ا‌ند:

«پدیده‌ی قاچاق و قاچاق‌فروشی ضربه‌ی به اقتصاد و هویت ملی کشور و همه‌ی برنامه‌ریزی‌هاست. این از لحاظ شرعی یک عمل ممنوع و حرام قطعی است. چون موجب افساد است.» (1/4/80)

خریدن کالای قاچاق یعنی توانمند ساختن قاچاقچیان برای از بین بردن نظام اقتصادی میهن اسلامیمان ایران و از طرفی خرید اجناس قاچاق نیز محل اشکال است.

خداوند در قرآن فرموده است:

«وَ لَا تَأْکلُُواْ أَمْوَالَکُم بَیْنَکُم بِالْبَاطِلِ ـ‌ و اموال یکدیگر را به باطل (و ناحق) در میان خود نخورید!» (بقره/188)

تمام معاملاتى که هدف صحیحى را تعقیب نمى‌کند و پایه و اساس عقلایى ندارد مشمول این آیه است.[13]

همه‌ی فقها فتوایشان این است که در خرید و فروش و معاملات، آن‌چه ردّ و بدل می‌شود باید مالیّت داشته باشد. آیا ترقه و وسایل آتش افروزی مالیّت دارند؟ آیا پولی که از طریق فروش ترقه به دست می‌آید حلال است؟ بسیاری از مراجع تقلید خرید و فروش مواد محترقه و اقسام ترقه را جایز نمی‌دانند. آن‌چه مسلّم است این است که اهل ایمان از به‌دست آوردن پول از این راه‌ها احتراز می‌نمایند. و از خرید آن نیز چون حرام است اجتناب می‌ورزند.

رقص با ساز دشمن

هر سال در روزهای پایانی سال، شبکه‌های فارسی زبان ماهواره‌ای دشمنان اسلام و نظام اسلامی با ایجاد جنگ روانی مردم را به برگزاری هرچه باشکوه‌تر مراسم شب چهارشنبه سوری دعوت می‌کنند.

رهبر انقلاب حضرت آیت الله العظمی امام خامنه‌ای اَدامَ اللهُ ظِلُّهُ  فرموده‌ا‌ند:

«شما می‌بینید که راجع به تحویل سال در تبلیغات رادیوهای بیگانه صحبت زیادی نیست. اما راجع به چهارشنبه سوری در این چند روز قبل از سال تقریباً تمام رادیوهای بیگانه راجع به آن صحبت کردند. درست نقطه‌ی مقابل آن نظر اسلامی.» (1/1/78)

نظر مراجع تقلید درباره‌ی چهارشنبه سوری[14]

رهبر انقلاب حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای فرموده‌ا‌ند: «مبنای عقلایی ندارد.»

حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی: «سنت مراسم چهارشنبه سوری هم که احترامی برای آتش قائل می‌شدند سنتی از آتش‌پرستان است.» «این کارها شایسته‌ی مسلمان نیست.»

حضرت آیت الله صافی گلپایگانی: «اشکال دارد.»

حضرت آیت‌الله تبریزی: «هیچ یک از این امور رجحان شرعی ندارد و تشویق مردم به این مورد، تشویق به دنیا و غافل کردن از آخرت است.»

حضرت آیت‌الله سیستانی: «اموری که به جامعه ضرر می‌زند و موجب ایذاء مردم است مانند استعمال ترقه، خرید و فروش آن جایز نیست.»

حضرت آیت الله بهجت: «این کارها مشروعیت ندارد.»

سؤال: استفاده از ترقه و مواد قابل انفجار و ساخت و خرید و فروش آن‌ها اعم از این که موجب آزار و اذیت شوند یا خیر، چه صورت دارد؟

رهبر انقلاب حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای فرموده‌ا‌ند:

«در صورتی که موجب اذیت و آزار دیگران باشد یا تبذیر مال محسوب شود و یا خلاف قانون و مقررات نظام جمهوری اسلامی باشد، جایز نیست.»

حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی: «جایز نیست.»

حضرت آیت‌الله صافی گلپایگانی: «اگر استفاده از آن‌ها موجب اذیت و آزار دیگران باشد جایز نیست و همچنین خرید و فروش آن‌ها برای جهت مذکوره جایز نیست.»

حضرت آیت‌الله تبریزی: «چنان‌چه بر خلاف مقررات باشد جایز نیست.»

حضرت آیت‌الله بهجت: «در صورت ایذاء و آزار حرام است.»

*************************************

در سال 1375 (نزدیک به بیست سال پیش) این مطلب را به صورت کوتاه‌تری برای روزنامه جمهوری اسلامی فرستادم که در شماره .................. با عنوان « سنت جاهلی چهارشنبه سوری» منتشر شده بود.