مقام معظم رهبری حضرت امام خامنه‌ای مدظله‌العالی فرموده‌اند:
« بسیجى یک فرهنگ است و اگر بخواهیم این فرهنگ را در یک جمله تعریف کنیم، باید بگوییم پیشرو بودن در همه‌ى عرصه‌هاى اساسى زندگى.»مقام معظم رهبری حضرت امام خامنه‌ای مدظله‌العالی فرموده‌اند:
« بسیجى یک فرهنگ است و اگر بخواهیم این فرهنگ را در یک جمله تعریف کنیم، باید بگوییم پیشرو بودن در همه‌ى عرصه‌هاى اساسى زندگى.»
بسیجی پیشرو
فرهنگ بسیجی در یک جمله
مقام معظم رهبری حضرت امام خامنه‌ای مدظله‌العالی در دیدار دانشجویان بسیجى در پنجم خردادماه سال 1384 فرهنگ بسیجی را در چند محور ترسیم فرمودند. ایشان در ابتدای این بیانات فرموده‌اند:
« بسیجى یک فرهنگ است و اگر بخواهیم این فرهنگ را در یک جمله تعریف کنیم، باید بگوییم پیشرو بودن در همه‌ى عرصه‌هاى اساسى زندگى.»
ایشان در دو بیان دیگر درباره‌ی پیشرو بودن بسیجیان فرموده‌اند:
« همین پاسداران و بسیجی‌ها، واقعاً بهترین جوانانند که در میدان علم و دین و جهاد، پیشرو هستند. در کجا چنین جوانانى را سراغ داریم؟ نظیر این‌ها را خیلى کم داریم و در هیچ جاى دنیا تعدادشان به این کثرت نیست.»
« در همه‌ى نیروهاى فرهنگى و فکرى، نیروهاى علمى و نیروهاى هنرى هم این نیروى عظیم بسیج مردمى مى‌تواند پیشرو باشد؛ چون جوان است، چون با نشاط است، چون از متن مردم است.»
الگوی پیشرو
رهبر دانا و حکیم انقلاب در معرفی الگوی پیشرو فرموده‌اند:
«شما امیرالمؤمنین علیه‌السلام را فقط به‌عنوان یک چهره‌ى دوران چهل ساله و پنجاه ساله و شصت ساله نبینید. درخشش آن حضرت در دوران جوانى، همان الگوى ماندگارى است که همه‌ى جوانان مى‌توانند آن را سرمشق خودشان قرار دهند. در دوره‌ى جوانى در مکه، یک عنصر فداکار، یک عنصر با هوش و یک جوان فعال و پیشرو و پیشگام بود. در همه‌ى میدان‌ها، مانع‌هاى بزرگ را از سر راه پیامبر(صل‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) برمى‌داشت. در میدان‌هاى خطر سینه سپر مى‌کرد و سخت‌ترین کارها را بر عهده مى‌گرفت. با فداکارى خود، امکان هجرت پیامبر(صل‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) را به مدینه فراهم کرد و بعد در دوران مدینه، فرمانده سپاه، فرمانده دسته‌هاى فعال، عالم، هوشمند، جوانمرد و بخشنده بود. در میدان جنگ، سرباز شجاع و فرمانده پیشرو بود. در عرصه‌ى حکومت، یک فرد کارآمد بود. در زمینه‌ى مسائل اجتماعى هم یک جوان پیشرفته‌ى به تمام معنا بود.»
الگوی امروزی پیشرو بودن
الگوی امروزی پیشرو بودن را نیز شهدا و ایثارگران معرفی فرموده‌اند که عمل آنها نتیجه بسیار بزرگی برای ملت ایران داشت:
«شهدا پیشرو و پیشگام بودند و سنگر دوم، خانواده‌هاى شهیدان و دیگر ایثارگران. رفتند جلو، مانع‌ها را از سر راه برداشتند و توانستند یک ملتى را که چند قرن او را به بى‌حالى و تسلیم در مقابل زورگویان عادت داده بودند، تبدیل کنند به این ملت بانشاط، سرافراز، پرافتخار و با عزم و اراده‌ى مستحکم و راسخ.»
مسابقه
افراد پیشرو باید از بقیه مردم در همه‌ی عرصه‌های زندگی جلوتر باشند و برای این‌کار زحمت بیشتری بکشند. قرآن در سوره حدید در این خصوص می‌فرماید:
« سابِقُوا إِلى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُها کَعَرْضِ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ أُعِدَّتْ لِلَّذینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ ذلِکَ فَضْلُ اللَّهِ یُؤْتیهِ مَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظیمِ (21) به سوى مغفرتى از پروردگارتان و بهشتى که عرض آن چون عرض آسمان و زمین است بشتابید، که براى کسانى آماده شده که به خدا و رسولان او ایمان آوردند، و این فضلى است از خدا که به هر کس بخواهد مى‌دهد، و خدا داراى فضلى عظیم است!»
در صفحه 290 جلد 19 ترجمه تفسیر المیزان در توضیح این سبقت آمده است:
«کلمه"مسابقه" که مصدر فعل امر"سابقوا" است به معناى غلبه‌جویى در رسیدن به هدف است، به اینکه هر یک از دو طرف مسابقه حرکت خود را سریع‌تر از حرکت حریفش کند، پس در معناى مسابقه چیزى زیادتر از معناى مسارعت هست، چون مسارعت تنها به معناى کوشش در سرعت دادن به حرکت است، ولى مسابقه هم این معنا را مى‌رساند و هم این را مى‌فهماند که سرعت دادن باید طورى باشد که زیادتر از سرعت حریف شود.»
فضل کبیر
خداوند در آیه 32 سوره فاطر کسانی را که وارث کتاب الهی بوده‌اند به سه دسته تقسیم می‌فرماید:
« ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتابَ الَّذینَ اصْطَفَیْنا مِنْ عِبادِنا فَمِنْهُمْ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَیْراتِ بِإِذْنِ اللَّهِ ذلِکَ هُوَ الْفَضْلُ الْکَبیرُ.»
«سپس این کتاب (آسمانى) را به گروهى از بندگان برگزیده خود به میراث دادیم (امّا) از میان آنها عده‌اى بر خود ستم کردند، و عده‌اى میانه رو بودند، و گروهى به اذن خدا در نیکی‌ها (از همه) پیشى گرفتند، و این، همان فضیلت بزرگ است.»
در تفسیر نمونه جلد 18، صفحه 260 درباره این آیه آمده است:
«خداوند پاسدارى این کتاب آسمانى را بعد از پیامبرش بر عهده این امت گذاشته، امتى که برگزیده‌ی خدا است، ولى در میان این امت گروه‌هاى مختلفى یافت مى‌شود: بعضى به وظیفه‌ی بزرگ خود در پاسدارى از این کتاب و عمل به احکامش کوتاهى کرده، و در حقیقت بر خویشتن ستم نمودند، این‌ها مصداق" ظالم لنفسه" مى‌باشند. گروهى دیگر تا حد زیادى به این وظیفه پاسدارى و عمل به کتاب قیام نموده‌اند، هر چند لغزش‌ها و نارسایی‌هایى در کار خود نیز داشته‌اند، این‌ها مصداق" مقتصد" (میانه رو) مى‌باشند. و بالآخره گروه ممتازى وظائف سنگین خود را به نحو احسن انجام داده، و در این میدان مسابقه بزرگ بر همگان پیشى گرفته‌اند، این گروه پیشرو همان‌ها هستند که در آیه فوق از آنها به‌عنوان" سابِقٌ بِالْخَیْراتِ بِإِذْنِ اللَّهِ" تعبیر شده.»
و برای این گروه سوم فضیلت بزرگی است: « ذلِکَ هُوَ الْفَضْلُ الْکَبیرُ»
«در تفسیر این آیه اینکه در جمله‌ی «ذلِکَ هُوَ الْفَضْلُ الْکَبِیرُ» (این فضیلت بزرگى است) در میان مفسران گفتگو است که مشارالیه در آن چیست؟ بعضى گفته‌اند همان میراث کتاب الهى است، و بعضى آن را اشاره به توفیقى دانسته‌اند که شامل حال سابقین بالخیرات مى‌شود، و به اذن خدا این راه را طى مى‌کنند، ولى معنى اول با ظاهر آیه مناسب‌تر است.» (همان265)
«به گواهى قرآن مجید خداوند بزرگ مواهب عظیمى به امت اسلامى داده که از مهم‌ترین آنها همین میراث بزرگ الهى قرآن است. امت مسلمان را بر سایر امم برگزیده و این نعمت را به آنها داده، ولى به همان نسبت که آنها را مورد لطف خاص خویش قرار داده، مسئولیت سنگین نیز بر عهده آنها گذارده است. تنها در صورتى مى‌توانند حق پاسدارى این میراث عظیم را انجام دهند که در صف"سابقین بالخیرات" درآیند. یعنى از تمام امت‌ها در انجام نیکی‌ها پیشى گیرند، در فراگیرى علم و دانش سبقت جویند، در تقوى و پرهیزگارى، در عبادت و خدمت به خلق، در جهاد و کوشش، در نظم و حساب، و در ایثار و فداکارى، در همه‌ی این امور پیشرو باشند، در غیر این صورت حق آن را ادا نکرده‌اند. مخصوصاً تعبیر به"سابقین بالخیرات" آن‌چنان مفهوم وسیع و گسترده‌اى دارد که تقدم در همه‌ی جنبه‌هاى مثبت زندگى و اعمال نیک را شامل مى‌شود. آرى حاملان چنان میراثى تنها چنین کسانى مى‌توانند باشند.» (همان265)
مقربون
همین دسته‌بندی را در سوره واقعه نیز می‌بینیم. «وَ کُنتُمْ أَزْوَاجًا ثَلَاثَةً(7) فَأَصْحَابُ الْمَیْمَنَةِ مَا أَصحَْابُ الْمَیْمَنَةِ(8) وَ أَصحَْابُ المَْشَْمَةِ مَا أَصحَْابُ المَْشَْمَةِ(9) وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ(10) أُوْلَئکَ الْمُقَرَّبُونَ(11)
و شما سه گروه خواهید بود! (7) (نخست) سعادتمندان و خجستگان (هستند) چه سعادتمندان و خجستگانى!(8) گروه دیگر شقاوتمندان و شومانند، چه شقاوتمندان و شومانى!(9) و (سومین گروه) پیشگامان پیشگامند،(10) آنها مقرّبانند!(11)
در جلد23 تفسیر نمونه در خصوص سابقون ذکر شده در این آیات توضیح داده شده:
«سابقون کسانى هستند که نه تنها در ایمان پیشگامند، که در اعمال خیر و صفات و اخلاق انسانى نیز پیش‌قدمند، آنها" اسوه" و" قدوه" مردمند، و امام و پیشواى خلقند، و به همین دلیل مقربان درگاه خداوند بزرگند. بنا بر این اگر بعضى از مفسران پیشگام بودن آنها را تنها به سبقت در طاعة اللَّه (اطاعت خدا) یا نمازهاى پنجگانه، یا جهاد، یا هجرت، یا توبه، و امثال آن تفسیر کرده‌اند، هر کدام گوشه‌اى از این مفهوم وسیع را مورد توجه قرار داده‌اند، و گرنه این کلمه این‌ها و غیر این‌ها از خیرات و برکات را شامل مى‌شود، و نیز اگر در روایات اسلامى گاه" سابقون" به چهار نفر" هابیل" و" مؤمن آل فرعون" و" حبیب نجار" که هر کدام در امت خود پیشگام بودند، و همچنین امیرمؤمنان على‌بن‌ابى‌طالب علیه‌السلام که نخستین مسلمان از مردان بود تفسیر شده، در حقیقت بیان مصداق‌هاى روشن آن است، و به معنى محدود ساختن مفهوم آیه نیست».
صفات پیشروان
قرآن کریم در سوره مؤمنون صفات سابقون و پیشروان را این‌گونه بیان می‌فرماید:
إِنَّ الَّذِینَ هُم مِّنْ خَشْیَةِ رَبهِِّم مُّشْفِقُونَ(57) وَ الَّذِینَ هُم بَِایَاتِ رَبهِِّمْ یُؤْمِنُونَ(58) وَ الَّذِینَ هُم بِرَبهِِّمْ لَا یُشْرِکُونَ(59) وَ الَّذِینَ یُؤْتُونَ مَا ءَاتَواْ وَّ قُلُوبهُُمْ وَجِلَةٌ أَنهَُّمْ إِلىَ رَبهِِّمْ رَاجِعُونَ(60) أُوْلَئکَ یُسَارِعُونَ فىِ الخَْیرَْاتِ وَ هُمْ لهََا سَابِقُونَ(61)
مسلّماً کسانى که از خوف پروردگارشان بیمناکند،(57) و آنان که به آیات پروردگارشان ایمان مى‌آورند،(58) و آنها که به پروردگارشان شرک نمى‌ورزند،(59) و آنها که نهایت کوشش را در انجام طاعات به خرج مى‌دهند و با این حال، دل‌هایشان هراسناک است از اینکه سرانجام به‌سوى پروردگارشان بازمى‌گردند،(60) (آرى) چنین کسانى در خیرات سرعت مى‌کنند و از دیگران پیشى مى‌گیرند(و مشمول عنایات ما هستند).(61)
«آیات فوق ترسیم جالب و تنظیم کاملاً منطقى براى بیان صفات این گروه از مؤمنان پیشگام است، نخست از ترس آمیخته با احترام و تعظیم که انگیزه ایمان به پروردگار و نفى هر گونه شرک است شروع کرده و به ایمان به معاد و دادگاه عدل خدا که موجب احساس مسئولیت و انگیزه‌ی هر کار نیک است منتهى مى‌گردد و مجموعاَ چهار ویژگى و یک نتیجه را بیان مى‌کند(دقت کنید).»( تفسیر نمونه، ج14، ص 265)
در حدیثى از رسول خدا(صل‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) نیز آمده است که فرمود:
« اَ تدرون من السابقون الى ظل اللَّه یوم القیامة؟ ـ آیا مى‌دانید چه کسانى پیشگامان به سوى سایه لطف پروردگار در قیامتند؟»
«اصحاب عرض کردند: خدا و رسولش آگاه‌تر است.»
فرمود: «الذین اذ اعطوا الحق قبلوه، و اذا سالوه بذلوه، و حکموا للناس کحکمهم لانفسهم ـ آنها کسانى هستند که وقتى حق به آنها داده شود پذیرا مى‌گردند، و هنگامى که از حق سؤال شوند آن‌را در اختیار مى‌گذارند، و درباره‌ی مردم آن‌گونه حکم مى‌کنند که درباره‌ی خودشان.» (کنزالعمال ج15 ص823)
حضرت امام خمینی رحمت‌الله‌علیه نیز با الهام از همین آموزه‌های دینی فرموده‌اند: « اگر افراد یک ملت تزکیه و تربیت شده باشند، آن ملت پیشرو است.» (صحیفه نور ج21 ص52)
کاملاً واضح است که یک ملت، از افراد مختلف تشکیل شده و جلودار حرکت ملت، نخبگان و دلسوزان ملتند. پس اگر شرط پیشرو بودن ملت تزکیه و تربیت است، پیش‌شرط آن تزکیه و تربیت نیروهای بسیجی است که باید در این امر نیز پیشرو باشند.
از سوی دیگر مقام معظم رهبری حضرت امام خامنه‌ای مدظله‌العالی در بیانی تمام کسانی را که آمادگی دفاع از ایران اسلامی را داشته باشند به‌طور عام بسیجی دانستند، ولی برای پیشرو بودن شرایطی را بیان داشتند.
«بسیج در واقع یک حرکت گسترده‌ى مردمى است. خیلى‌ها ممکن است داخل در نیروهاى بسیج و گردان‌هاى مقاومت و نیروى مقاومت سپاه هم نباشند؛ اما در دل، بسیجى باشند. در نظرخواهى‌هایى که از جوان‌هاى ما کردند، بیش از 90 درصد جوان‌هاى کشور در این نظرخواهى اعلام کردند که آماده‌ى دفاع از ملتند. این، معناى بسیج است. همین روحیه وقتى با اخلاص بیشتر، با پایبندى بیشتر به مبانى و با پرهیزگارى و پارسایى همراه شود، چهره‌هاى نورانى جوانان بسیجى عزیز ما را در بخش‌هاى ممتاز و پیشرو مشخص مى‌کند.»
معظم‌له در فرمایش دیگری مجاهدت و پایداری را شرط پیشرو بودن تبیین فرموده‌اند:
«ملت‌هاى پیشرو و موفق جهان در همه‌ى دوران‌ها، ملت‌هایى هستند که در یکى از چنین لحظه‌هاى تاریخى تصمیمى شرافتمندانه و شجاعانه گرفته و سختی‌هاى مجاهدت و پایدارى را با شوق و شور، تحمل کرده‌اند و خود را با تلاش و هوشمندى به نقطه‌ى اَمن و عزت و استقلال رسانده‌اند.»
اسلام راه منحصر به‌فرد پیشرو بودن
مقام معظم رهبری حضرت امام خامنه‌ای مدظله‌العالی یگانه راه برای پیشرو بودن را تمسک به اسلام معرقفی فرموده‌اند، از این رو بسیجیان که پیشرو بودن از مهم‌ترین صفات آنان است نیز باید به اسلام تمسکس واقعی و کامل داشته و تمام اصول اخلاقی و عقیدتی اسلام را در زندگی خویش به طور دقیق پیاده کنند. این مطلب با دقت در بیان ایشان روشن می‌گردد.
«آن‌چه امروز در درجه‌ى اول براى ملت ایران مطرح است، تمسک به اسلام است. همه‌ى خیرات و برکاتى که یک ملت آرزومندِ داشتن آنهاست، به برکت اسلام براى یک ملت حاصل می‌شود. ما براى اینکه آزادى به‌دست بیاوریم، استقلال به‌دست بیاوریم، رفاه عمومى به‌دست بیاوریم، پیشرفت علمى به‌دست بیاوریم، پیشرو بودن در میدان‌هاى گوناگون بشرى را به‌دست بیاوریم، اوج عزت را براى خودمان ـ به عنوان ملت ایران ـ فراهم بکنیم، راه منحصربه‌فردِ امروز ما عبارت است از تمسک به اسلام. اسلام همه‌ى این‌ها را در تعالیم خود، در بطن خود، براى یک ملت به ارمغان مى‌آورد.»
ایشان در دیدار فرماندهان و مسؤولان دفاتر نمایندگى ولى‌فقیه در سپاه پاسداران انقلاب اسلامى نیز هنگامی که درباره‌ی دانش نظامی صحبت کردند، دلیل پیشرو بودن را مسلمان و انقلابی بودن دانسته و دیگران را که فاقد این دو عنصر هستند را عقب افتاده و مرتجع نامیدند:
«ما که مسلمان و انقلابى هستیم، ما که پیشاهنگ حرکت نوین عالم هستیم، باید بهتر از دیگران این دانش را بلد باشیم. دیگران مرتجعند، دیگران عقب افتاده‌اند، دیگران رو به گذشته دارند؛ به ظاهر و به زرق‌وبرقشان نگاه نکنید. دیگران اسیر شهوتند، اسیر کوچک‌ترین انگیزه‌هاى بشریند؛ پیشرو شمایید، پیشقراول شمایید، نوآور شمایید، پیام جدید را شما براى دنیا دارید، در عرصه‌ى هر دانشى که بشود و بتوان ـ از جمله، دانش نظامى و فنون نظامیگرى و روشهاى نوین سازماندهى نظامى ـ شما باید بهترین را داشته باشید.»
بی‌تفاوتی آفت پیشرو بودن
مقام معظم رهبری حضرت امام خامنه‌ای مدظله‌العالی پیشرو بودن را برای بسیجیان به‌طور خاص و برای عموم جوانان به‌طور عام لازم دانسته و فرد بی‌تفاوت را لایق ایرانی بودن نمی‌دانند چه برسد به بسیجی بودن. به این فرمایش ایشان دقت کنید:
«در مسیر مبارزه‌ى افتخارآمیز ملت ایران، جوانان همیشه باید پیشاهنگ و پیشرو باشند. خود را آماده‌ى پیشاهنگى در خط صحیح و بى‌انحراف نگهدارید و هوشمندانه خط صحیح و مستقیم را از کجراهه‌هاى انحرافى باز شناسید و صبغه‌ى الهى را ترویج و شعایر اسلامى را تعظیم کنید.»
«در حرکت عظیم ملت ایران، نسل جوان باید پیشرو باشد. براى نسل جوان ـ به‌خصوص نسل جوان دانشجو ـ بى‌تفاوتى و خونسردى جایز نیست. آن جوانى که به سرنوشت کشور نیندیشد و حوادث و خصومت‌هایى را که نسبت به کشورش در دنیا سازماندهى مى‌شود، نبیند و نسبت به آنها نجوشد و نخروشد، آن جوان لایق این نیست که نام جوانِ شهروندِ یک ملت انقلابى را روى خودش بگذارد. روح جوان، آن روح پر تپشى است که در سختی‌ها، به داد کشور و ملت رسید و آنها را نجات داد.»
پیشرو بودن در کجاست؟
رهبر فرزانه انقلاب در دیدار دانشجویان بسیجی با بیان اینکه تجدد در ایران درست معنا نشده است، تجدد و نو‌آوری را همان پیشرو بودن معنا فرموده و زمینه‌های مختلف آن‌را این‌گونه بر شمردند:
«تجدد چیست؟ تجدد، پیشرو بودن است. نگاه کنید ببینید چه کم دارید، کجا خلأ دارید و این خلأ چگونه به بهترین وجه قابل پُر شدن است؛ ذهن خلاق خودتان را به کار بیندازید و آن خلأ را پُر کنید؛ این مى‌شود پیشرفت. این حرف، در لباس هست؛ در منش ظاهرى هست؛ در فکر هست؛ در شیوه‌ى اداره‌ى جامعه هست؛ در مسائل اجتماعىِ گوناگون هست؛ در مسائل سیاسى هست؛ در همه چیز این حرف جارى است.»