14 حدیث دربارهی تربیت فرزندان
1ـ رُوِیَ عَنِ النَّبِیِّ ص أَنَّهُ نَظَرَ إِلَى بَعْضِ الْأَطْفَالِ فَقَالَ:
وَیْلٌ لِأَوْلَادِ آخِرِ الزَّمَانِ مِنْ آبَائِهِمْ
فَقِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ مِنْ آبَائِهِمُ الْمُشْرِکِینَ
فَقَالَ لَا مِنْ آبَائِهِمُ الْمُؤْمِنِینَ لَا یُعَلِّمُونَهُمْ شَیْئاً مِنَ الْفَرَائِضِ وَ إِذَا تَعَلَّمُوا أَوْلَادُهُمْ مَنَعُوهُمْ- وَ رَضُوا عَنْهُمْ بِعَرَضٍ یَسِیرٍ مِنَ الدُّنْیَا فَأَنَا مِنْهُمْ بَرِیءٌ وَ هُمْ مِنِّی بِرَاء
روزی رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم نگاهش به طفلی افتاد و فرمود:
وای به حال بچههای آخرالزمان از طرف پدرهایشان (اولیائشان).
پرسیدند: یا رسولالله از پدرهای مشرک؟
فرمود: نه! از پدرهای مؤمن که واجبات را به فرزندان خود تعلیم نمیدهند و هر گاه دیگری بخواهد به ایشان تعلیم دهد مانع میشوند و خشنودند که فرزندانشان از مال دنیا چیزی به دست آورند (ولی به دین اولادشان اهمیت نمیدهند) من از این پدرها بیزارم، آن‌ها هم از من بیزارند!
جامع الأخبار(للشعیری)، صفحه 106
2ـ رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم فرمود: رَحِمَ اللَّهُ عَبْداً أَعَانَ وَلَدَهُ عَلَى بِرِّهِ بِالْإِحْسَانِ إِلَیْهِ وَ التَّأَلُّفِ لَهُ وَ تَعْلِیمِهِ وَ تَأْدِیبِهِ
خداوند رحمت کند بندهای را که فرزندش را بر نیکی و سعادتش یاری کند، به این‌که به او احسان نماید و با او انس بگیرد و به آموزش و پرورش او بپردازد.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، جلد15، صفحه 169
3ـ رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم فرمود: أدِّبوا أولادَکُم عَلى ثَلاثِ خِصالٍ: حُبِّ نَبِیِّکُم، وحُبِّ أهلِ بَیتِهِ، وقِراءَةِ القُرآن
فرزندانتان را بر سه خصلت تربیت کنید: محبت پیامبر، محبت اهل بیت پیامبر و قرائت قرآن.
حکم النبی الأعظم صلى الله علیه و آله و سلم ،جلد3،صفحه135 به نقل از کنزالعمّال: جلد 16 صفحه 456 حدیث 45409
4ـ رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم فرمود: یَا عَلِیُّ لَعَنَ اللَّهُ وَالِدَیْنِ حَمَلَا وَلَدَهُمَا عَلَى عُقُوقِهِمَا
از رحمت خدا دور باد آن پدر و مادری که با رفتار و گفتار نادرستشان موجبات بدکاری فرزندان خود و نارضایتی خویشتن را از وی فراهم آورند.
من لا یحضره الفقیه، جلد4، صفحه 372
5ـ رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم فرمود: إِذَا نَظَرَ الْوَالِدُ إِلَى وَلَدِهِ فَسَرَّهُ کَانَ لِلْوَالِدِ عِتْقُ نَسَمَةٍ
پدری که با چشم مهر و محبت به فرزند خود مینگرد و با نگاه پر عطوفت خویش او را شاد میکند، خداوند به آن پدر در مقابل این عمل اجر یک بنده آزاد کردن خواهد داد.
مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، جلد 15، صفحه 169
6ـ رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم فرمود: قَبِّلُوا أَوْلَادَکُمْ فَإِنَّ لَکُمْ بِکُلِ قُبْلَةٍ دَرَجَةً فِی الْجَنَّةِ مَا بَیْنَ کُلِّ دَرَجَتَیْنِ خَمْسُمِائَةِ عَام
فرزندانتان را ببوسید زیرا خداوند در برابر هر بوسهای جایگاهی در بهشت به گستردگی مسافت پانصدساله به شما عنایت میکند.
مکارم الأخلاق صفحه 220 (اثر رضى الدین، حسن بن فضل طبرسى، فرزند امین الإسلام طبرسى، صاحب تفسیر مجمع البیان. از علماى قرن ششم هجرى)
در نقل دیگری به جای « قَبِّلُوا » آمده است «أَکْثِرُوا مِنْ قُبْلَةِ » یعنی زیاد ببوسید.
روضة الواعظین و بصیرة المتعظین (ط - القدیمة)، جلد2، صفحه 369
7ـ امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام فرمود: الْإِفْرَاطُ فِی الْمَلَامَةِ یَشُبُّ نِیرَانَ اللَّجَاج
زیادهروی در ملامت، آتش لجاجت را شعلهور میکند.
تحف العقول، النص، ص: 84
8ـ امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام فرمود: حَقُّ الْوَلَدِ عَلَى الْوَالِدِ أَنْ یُحَسِّنَ اسْمَهُ وَ یُحَسِّنَ أَدَبَهُ وَ یُعَلِّمَهُ الْقُرْآنَ
حق فرزند بر پدر این است که: پدر برای او نام نیک انتخاب کند، تربیت او را به نیکی انجام دهد و قرآن به او بیاموزد.
نهج البلاغة (للصبحی صالح)، صفحه 546 حکمت 399 [407]
9ـ اذا عاتبت الحدث فاترک له موضعا من ذنبه لئلّا یحمله الاخراج على المکابرة
هر گاه نوجوانى را ملامت کردى توجیهى براى گناهش بگذار، تا سختگیرى تو، او را به لجبازى واندارد.
شرحنهجالبلاغه ابن‌ابی‌الحدید ج20 ص333
10ـ امام صادق علیه‌السلام فرمود: إِنَّا نَأْمُرُ صِبْیَانَنَا بِالصَّلَاةِ إِذَا کَانُوا بَنِی خَمْسِ سِنِینَ فَمُرُوا صِبْیَانَکُمْ بِالصَّلَاةِ إِذَا کَانُوا بَنِی سَبْعِ سِنِینَ وَ نَحْنُ نَأْمُرُ صِبْیَانَنَا بِالصَّوْمِ إِذَا کَانُوا بَنِی سَبْعِ سِنِینَ بِمَا أَطَاقُوا مِنْ صِیَامِ الْیَوْمِ إِنْ کَانَ إِلَى نِصْفِ النَّهَارِ أَوْ أَکْثَرَ مِنْ ذَلِکَ أَوْ أَقَلَّ فَإِذَا غَلَبَهُمُ الْعَطَشُ وَ الْغَرَثُ أَفْطَرُوا حَتَّى یَتَعَوَّدُوا الصَّوْمَ وَ یُطِیقُوهُ فَمُرُوا صِبْیَانَکُمْ إِذَا کَانُوا بَنِی تِسْعِ سِنِینَ بِالصَّوْمِ مَا اسْتَطَاعُوا مِنْ صِیَامِ الْیَوْمِ فَإِذَا غَلَبَهُمُ الْعَطَشُ أَفْطَرُوا
ما أهل بیت هنگامى که اطفالمان به پنج‌سالگى رسیدند، دستور می‌دهیم نماز بخوانند، پس شما کودکان خود را از هفت سالگى امر به نماز کنید. و مادر هفت سالگى امر می‌کنیم به اندازه توانائىشان نصف روز و یا بیشتر و یا کمتر روزه بگیرند و دستور می‌دهیم هنگامىکه تشنگى و یا گرسنگى بر آنان غالب آمد افطار نمایند. این عمل براى آنست که به روزه گرفتن عادت کنند، پس شما اطفال خود را در «نه سالگى» به اندازه توانائىشان امر به روزه گرفتن کنید، و چون تشنگى بر آنان غالب گردید افطار کنند.
الکافی (ط - الإسلامیة)، جلد3، صفحه 409
11ـ امام صادق علیه‌السلام فرمود: أَیُّمَا رَجُلٍ دَعَا عَلَى وُلْدِهِ أَوْرَثَهُ اللَّهُ الْفَقْرَ.
هر کس بر فرزندش نفرین کند، فقیر گردد.
عدة‌الداعی و نجاح الساعی صفحه 89
12ـ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص رَحِمَ اللَّهُ مَنْ أَعَانَ وَلَدَهُ عَلَى بِرِّهِ قَالَ قُلْتُ کَیْفَ یُعِینُهُ عَلَى بِرِّهِ قَالَ یَقْبَلُ مَیْسُورَهُ وَ یَتَجَاوَزُ عَنْ مَعْسُورِهِ وَ لَا یُرْهِقُهُ وَ لَا یَخْرَقُ بِهِ
یونس‌بن رباط گفت: امام صادق علیه‌السلام نقل کرد که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم فرمود:
خداوند رحمت کند کسی را که فرزندش را به نیکیش یاری کند.
من به امام صادق علیه‌السلام عرض کردم: چگونه او را به نیکیش یاری کند؟ در پاسخ فرمود:
آن‌چه در حد توان اوست از او بپذیرد و آن‌چه برایش سخت است از او بگذرد و به او ظلم و تحمیل نکند و نسبت جهل به او ندهد.
الکافی (ط - الإسلامیة)، جلد6، صفحه 50
13ـ امام کاظم علیه‌السلام فرمود: تُسْتَحَبُّ عَرَامَةُ الْغُلَامِ فِی صِغَرِهِ لِیَکُونَ حَلِیماً فِی کِبَرِهِ
شایسته است کودک به هنگام خردسالی بازیگوش و شرور باشد تا در بزرگسالی صبور و شکیبا گردد. سپس فرمود: شایسته نیست کودک جز این باشد.
منلایحضرهالفقیه جلد3 صفحه493
14ـ إِذَا وَعَدْتُمُ الصِّبْیَانَ فَفُوا لَهُمْ فَإِنَّهُمْ یَرَوْنَ أَنَّکُمُ الَّذِینَ تَرْزُقُونَهُمْ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَیْسَ یَغْضَبُ لِشَیْءٍ کَغَضَبِهِ لِلنِّسَاءِ وَ الصِّبْیَانِ
چون به اطفال وعدهاى دادید وفا کنید و تخلف ننمائید زیرا کودکان گمان می‌کنند شما رازق آن‌ها هستید. خداوند براى هیچ چیز، به قدر تجاوز به حقوق زنان و کودکان غضب نمی‌کند.
الکافی (ط - الإسلامیة)، جلد6، صفحه 50