دریافت
مکارم 10 ـ نیت
وَ انْتَهِ بِنِیَّتِی إِلَى أَحْسَنِ النِّیَّات
و نیت مرا به بهترین نیات منتهی کن.
عمل باید با اخلاص باشد
1ـ خداوند در قرآن کریم می‌فرماید:
وَ ادْعُوهُ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ
خدا را بخوانید در حالى که دین خود را براى او خالص نموده باشید.(اعراف/28)
2ـ همچنین می‌فرماید:
قُلْ إِنَّ صَلاتِی وَ نُسُکِی وَ مَحْیایَ وَ مَماتِی لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ لا شَرِیکَ لَهُ وَ بِذلِکَ أُمِرْتُ وَ أَنَا أَوَّلُ الْمُسْلِمِینَ
بگو نماز و عبادت من و زندگى و مرگ من همه براى خدا است. شریک و انبازى ندارد و به این برنامه مامورم و من اول مسلمانم.(انعام/163)
3ـ امام صادق علیه‌السلام فرمود:
صَاحِبُ النِّیَّةِ الصَّادِقَةِ صَاحِبُ الْقَلْبِ السَّلِیمِ لِأَنَّ سَلَامَةَ الْقَلْبِ مِنْ هَوَاجِسِ الْمَحْذُورَاتِ بِتَخْلِیصِ النِّیَّةِ لِلَّهِ فِی الْأُمُورِ کُلِّهَا قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ یَوْمَ لا یَنْفَعُ مالٌ وَ لا بَنُونَ إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ .
کسى که داراى نیتى پاک و صادق باشد از سلامت قلب برخوردار است چون سالم داشتن قلب از خاطرات و افکار زیان بار در صورتى میسر است که انسان در تمام کارهاى خود نیت را براى خدا خالص نماید. خداوند متعال می‌فرماید: یَوْمَ لا یَنْفَعُ مالٌ وَ لا بَنُونَ * إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ ـ روزى که مال و فرزند سودى براى انسان ندارد فقط کسى که با دل پاک و سالمى در آن جهان وارد شود اهل نجات است.(شعراء/88و89)
بحار الأنوار (ط - بیروت) ج67 ص210
اعمال مردود
4ـ امام صادق علیه‌السّلام فرمود:
لَوْ نَظَرَ النَّاسُ إِلَى مَرْدُودِ الْأَعْمَالِ مِنَ السَّمَاءِ لَقَالُوا مَا یَقْبَلُ اللَّهُ مِنْ أَحَدٍ عَمَلًا .
اگر مردم اعمال و کارهایى که از آسمان برمی‌گردد و پذیرفته نمی‌شود می‌دیدند قطعاً می‌گفتند که هیچ عملى پذیرفته نمی‌شود (چون بیشتر اعمال مردم مردود و لائق پذیرش نیست).
بحار الأنوار (ط - بیروت) ج67 ص208
اعمال به نیت است
5ـ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) أَغْزَى عَلِیّاً (عَلَیْهِ السَّلَامُ) فِی سَرِیَّةٍ وَ أَمَرَ الْمُسْلِمِینَ أَنْ یَنْتَدِبُوا مَعَهُ فِی سَرِیَّتِهِ، فَقَالَ رَجُلٌ مِنَ الْأَنْصَارِ لِأَخٍ لَهُ: اغْزُ بِنَا فِی سَرِیَّةِ عَلِیٍّ، لَعَلَّنَا نُصِیبُ خَادِماً أَوْ دَابَّةً أَوْ شَیْئاً نَتَبَلَّغُ بِهِ، فَبَلَغَ النَّبِیَّ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) قَوْلُهُ، فَقَالَ: إِنَّمَا الْأَعْمَالُ بِالنِّیَّاتِ، وَ لِکُلِّ امْرِئٍ مَا نَوَى، فَمَنْ غَزَا ابْتِغَاءَ مَا عِنْدَ اللَّهِ، فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ(نساء/100) وَ مَنْ غَزَا یُرِیدُ عَرَضَ الدُّنْیَا أَوْ نَوَى عِقَالًا لَمْ یَکُنْ لَهُ إِلَّا مَا نَوَى.
موسى بن جعفر از پدران بزرگوار خود علیه‌السّلام نقل نموده که رسول خدا صلّى‌اللَّه‌علیه‌و‌آله، على علیه‌السّلام را براى جنگى اعزام کرد و دستور فرمود که مسلمین آن حضرت را در این جنگ همراهى نمایند.
مردى از انصار به برادر خود گفت ما با على علیه‌السّلام در این جنگ شرکت کردیم به‌منظور این‌که خدمتگزارى و یا مرکبى و یا چیز دیگرى به‌دست بیاوریم.
این مذاکره به سمع پیغمبر رسید حضرت فرمود:
همانا ارزش اعمال به نیت است و هر کس هر گونه نیتى که دارد همان هدف نصیبش خواهد بود بنا بر این هر کس با انگیزه الهى و جلب الطاف خدا در جنگ شرکت نماید پاداش این شخص بر خدا است که عنایت خواهد کرد و کسى که به منظور دنیوى و به دست آوردن مال حرکت کند جز همان چیزى که در نظر گرفته بهره‌اى نخواهد داشت.
الأمالی (للطوسی) النص ص618
6ـ قرآن در این باره می‌فرماید:
وَ مَنْ یُرِدْ ثَوابَ الدُّنْیا نُؤْتِهِ مِنْها وَ مَنْ یُرِدْ ثَوابَ الْآخِرَةِ نُؤْتِهِ مِنْها وَ سَنَجْزِی الشَّاکِرینَ
هر کس اعمال و کارهاى خود را به انگیزه منافع مادى و رسیدن به مزایاى دنیوى انجام دهد از بهره دنیوى او را برخوردار می‌نمائیم و هر کس مزایا و ثواب‌هاى اخروى را منظور نماید از عنایات آن جهانى برخوردارش نموده و البته سپاسگزاران را پاداش نیک خواهیم داد.(ال‌عمران/145)
7ـ امیرالمؤمنین علی علیه‌السّلام در تفسیر آیه شریفه
مَنْ کانَ یُرِیدُ الْحَیاةَ الدُّنْیا وَ زِینَتَها نُوَفِّ إِلَیْهِمْ أَعْمالَهُمْ فِیها وَ هُمْ فِیها لا یُبْخَسُونَ
کسانى که زندگى دنیا و زینت آن را بخواهند، (نتیجه) اعمال‌شان را در همین دنیا به‌طور کامل به آن‌ها مى‌‌دهیم؛ و چیزى کم و کاست از آن‌ها نخواهد شد!(هود/15)
فرمودند:
مَنْ عَمِلَ الْخَیْرَ عَلَى أَنْ یُعْطِیَهُ اللَّهُ ثَوَابَهُ فِی الدُّنْیَا أَعْطَاهُ ثَوَابَهُ فِی الدُّنْیَا وَ کَانَ لَهُ فِی الْآخِرَةِ النَّارُ .
هر کس کار خیرى بکند و نظرش این باشد که خداوند در دنیا پاداش او را بدهد خداوند خواسته او را اجابت مى‌کند ولى در آخرت گرفتار آتش مى‌گردد.
تفسیر القمی ج1 ص324
شهید راه حمار
8ـ مرویست که در زمان خاتم الانبیا محمد صلی‌الله‌و‌علیه‌و‌آله در یکی از جبهه‌های جنگ یک نفر از کفار سوار الاغ سفید زیبائی بود و در صف کفار جنگ می‌کرد، یکی از مسلمانان تا چشمش به این مرکب راهوارسفید افتاد خوشش آمد و گفت من می‌روم و این کافر را می‌کشم و الاغش را مالک می‌شوم و با این قصد حرکت کرد ولی تا خواست حمله کند آن مشرک پیش دستی کرد و مسلمان را کشت.
بعد از جنگ مسلمانان می‌گفتند که خوش به حالش به درجه‌ی رفیع شهادت رسید.
پیامبر صلی‌الله‌و‌علیه‌و‌آله وقتی که فهمید فرمود: او نیتش این بود که آن کافر را بکشد و بعد ازکشتنش الاغ او را به عنوان غنیمت صاحب شود و او هم اکنون در جهنم است و بعد از این ماجرا به #قتیل_الحمار یا همان شهید راه الاغ معروف شد.
محجة البیضاء، ج 8، ص 103 و کتاب استعاذه شهید آیت الله دستغیب ص176
نصرت بر اساس نیت
9ـ امام صادق علیه‌السّلام فرمود
إِنَّمَا قَدَّرَ اللَّهُ عَوْنَ الْعِبَادِ عَلَى قَدْرِ نِیَّاتِهِمْ فَمَنْ صَحَّتْ نِیَّتُهُ تَمَّ عَوْنُ اللَّهِ لَهُ وَ مَنْ قَصُرَتْ نِیَّتُهُ قَصُرَ عَنْهُ الْعَوْنُ بِقَدْرِ الَّذِی قَصَّرَ
همانا خداوند متعال به میزان نیت بندگان آن‌ها را نصرت و یارى می‌فرماید، هر کس داراى نیت صحیح و کامل باشد نصرت و اعانت خدا هم در حق او تمام و کامل است و هر کس در حسن نیت کوتاهى کند به همان میزان اعانت و یارى خدا از او کاسته و کم مىشود.
الأمالی (للمفید) النص ص66
ثواب اعمالی که انجام نشده ولی نیت صادق آن بوده است
10ـ امام صادق علیه‌السّلام فرمود:
إِنَّ الْعَبْدَ الْمُؤْمِنَ الْفَقِیرَ لَیَقُولُ یَا رَبِّ ارْزُقْنِی حَتَّى أَفْعَلَ کَذَا وَ کَذَا مِنَ الْبِرِّ وَ وُجُوهِ الْخَیْرِ فَإِذَا عَلِمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ ذَلِکَ مِنْهُ بِصِدْقِ نِیَّةٍ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ مِنَ الْأَجْرِ مِثْلَ مَا یَکْتُبُ لَهُ لَوْ عَمِلَهُ إِنَّ اللَّهَ وَاسِعٌ کَرِیم.
گاهى بنده مؤمن مستمند و تهى دست می‌گوید خدایا: به من روزى فرما و یا تمکن مالى عنایت کن تا کارهاى نیک انجام داده و از برنامه‌‌هاى خیرات و خدمات چنین و چنان کنم و چون خداوند متعال راستى و صدق و حسن نیت او را می‌داند همان اجر و پاداشى که در صورت انجام عمل به او می‌داد خواهد داد. همانا خدا وسعت بخش و کریم است.
المحاسن ج1 ص261
11ـ پیامبر اکرم صلی‌الله‌و‌علیه‌و‌آله فرمود:
مَنْ طَلَبَ الشَّهَادَةَ صَادِقاً أُعْطِیَهَا وَ لَوْ لَمْ تُصِبْهُ.
کسى که با صدق نیت آرزوى شهادت در راه خدا را داشته باشد خداوند ثواب شهید را به او عنایت می‌فرماید گر چه توفیق شهادت را نیابد.
مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول ج8 ص103
12ـ پیامبر اکرم صلی‌الله‌و‌علیه‌و‌آله فرمود:
مَنْ سَأَلَ اللَّهَ الشَّهَادَةَ بِصِدْقٍ بَلَّغَهُ اللَّهُ مَنَازِلَ الشُّهَدَاءِ وَ إِنْ مَاتَ عَلَى فِرَاشِهِ.
کسى که با نیت پاک و راست از خداوند درخواست شهادت نماید خداوند مهربان او را به درجات و مراتب شهدا می‌رساند گر چه در بستر خانه‌اش بدرود حیات نماید.
بحار الأنوار (ط - بیروت) ج67 ص201
13ـ امام رضا علیه‌السلام در تفسیر آیه «قُلْ کُلٌ یَعْمَلُ عَلى شاکِلَتِهِ فَرَبُّکُمْ أَعْلَمُ بِمَنْ هُوَ أَهْدى سَبیلا ـ بگو: هر کس طبق روش (و خلق و خوى) خود عمل مى‌کند؛ و پروردگارتان کسانى را که راهشان نیکوتر است، بهتر مى‌شناسد.(اسراء/84) فرمود:
إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ أُوقِفَ الْمُؤْمِنُ بَیْنَ یَدَیْهِ فَیَکُونُ هُوَ الَّذِی یَلِی حِسَابَهُ فَیَعْرِضُ عَلَیْهِ عَمَلَهُ فَیَنْظُرُ فِی صَحِیفَتِهِ فَأَوَّلُ مَا یَرَى سَیِّئَاتُهُ فَیَتَغَیَّرُ لِذَلِکَ لَوْنُهُ وَ تَرْتَعِشُ فَرَائِصُهُ وَ تَفْزَعُ نَفْسُهُ ثُمَّ یَرَى حَسَنَاتِهِ فَتَقَرُّ عَیْنُهُ وَ تُسَرُّ نَفْسُهُ وَ تَفْرَحُ رُوحُهُ ثُمَّ یَنْظُرُ إِلَى مَا أَعْطَاهُ مِنَ الثَّوَابِ فَیَشْتَدُّ فَرَحُهُ ثُمَّ یَقُولُ اللَّهُ لِلْمَلَائِکَةِ هَلُمُّوا الصُّحُفَ الَّتِی فِیهَا الْأَعْمَالُ الَّتِی لَمْ یَعْمَلُوهَا قَالَ فَیَقْرَءُونَهَا فَیَقُولُونَ وَ عِزَّتِکَ إِنَّکَ لَتَعْلَمُ أَنَّا لَمْ نَعْمَلْ مِنْهَا شَیْئاً فَیَقُولُ صَدَقْتُمْ نَوَیْتُمُوهَا فَکَتَبْنَاهَا لَکُمْ ثُمَّ یُثَابُونَ عَلَیْهَا.
روز قیامت که مىشود بنده مؤمن در محضر الهى احضار می‌گردد و خداوند مهربان خود عهده‌دار حساب مؤمن مىشود و اعمال او ارائه داده مىشود پس از نگاه به نامه اعمال اول چیزى که مى‌بیند گناهان است رنگ چهره‌اش تغییر نموده و لرزه بر اندامش مى‌افتد و به شدت ناراحت می‌گردد سپس کارهاى نیک و حسناتش را مى‌بیند و موجب روشنائى چشم و مسرت خاطر و آسایش و خرسندى روحش مىشود بعدا ثوابها و عطایاى الهى را مى‌بیند سرور و خوشحالیش افزایش می‌یابد سپس خداوند مهربان به ملائکه می‌فرماید صورت آن اعمالى که این مؤمنین آن‌ها را انجام نداده ولى براى آن‌ها ضبط شده بیاورید آن‌ها را ملائکه مى‌آورند و اینان آن نامه اعمال را می‌خوانند و عرض می‌کنند الها تو خود می‌دانى که این همه اعمال نیک را ما اصلاً انجام نداده‌ایم خداوند می‌فرماید درست است این کارها را عملى نکرده‌اید ولى نیت شما این بود که این اعمال را انجام دهید و همان حسن نیت شما را همانند عمل و انجام کار قرار دادیم و آن اعمال را براى شما ثبت نموده و پاداش آن‌ها را می‌دهیم.
تفسیر القمی ج2 ص26
ابدی بودن بهشت یا دوزخ
14ـ امام صادق علیه‌السّلام فرمود:
إِنَّمَا خُلِّدَ أَهْلُ النَّارِ فِی النَّارِ لِأَنَّ نِیَّاتِهِمْ کَانَتْ فِی الدُّنْیَا أَنْ لَوْ خُلِّدُوا فِیهَا أَنْ یَعْصُوا اللَّهَ أَبَداً وَ إِنَّمَا خُلِّدَ أَهْلُ الْجَنَّةِ فِی الْجَنَّةِ لِأَنَّ نِیَّاتِهِمْ کَانَتْ فِی الدُّنْیَا أَنْ لَوْ بَقُوا فِیهَا أَنْ یُطِیعُوا اللَّهَ أَبَداً فَبِالنِّیَّاتِ خُلِّدَ هَؤُلَاءِ وَ هَؤُلَاءِ ثُمَّ تَلَا قَوْلَهُ تَعَالَى قُلْ کُلٌّ یَعْمَلُ عَلى شاکِلَتِهِ قَالَ عَلَى نِیَّتِه.
این که دوزخیان همیشه و براى ابد در دوزخ مخلد هستند از این جهت است که نیت آن‌ها این است که اگر به فرض در دنیا براى ابد زنده و جاوید باشند هیچ وقت تسلیم حق نشده و راه معصیت و سرکشى را ادامه دهند و همچنین بهشتیان که در بهشت مخلد و جاوید هستند از این نظر است که نیت آنان اطاعت و اجراء فرامین الهى است گر چه در دنیا جاویدان باشند. پس بر اساس نیت خود اینان در بهشت و آنان در دوزخ مخلد و جاویدان هستند سپس حضرت آیه شریفه قُلْ کُلٌّ یَعْمَلُ عَلى شاکِلَتِهِ را تلاوت فرمود و توضیح داد که هر کس بر اساس و پایه نیت خود عمل می‌کند.
المحاسن ج2 ص331
عبادت آزادگان و مزدوران (تاجران) و بردگان
15ـ عالم بزرگوار ملا محمد مهدى نراقى «1128 - 1209» در کتاب جامع‌السعادات می‌نویسد:
هیچ عملى از عبادت و طاعت خدا به شمار نمى‌آید به طورى که پاداش و اجر اخروى بر آن مترتّب شود مگر آنچه تقرب به خدا و سراى آخرت، یعنى خشنودى و رضاى خدا، اراده شده باشد، بدون غرضى دیگر از اغراض دنیوى، یا این‌که به وسیله آن وصول به ثواب او یا رهائى از عذاب او قصد شده باشد. پس کسى که از عبادت خدا خشنودى و رضاى محض او را اراده کند، جزاى او همین است که خدا او را دوست مى‌دارد و او را بر مى‌گزیند، و به قرب معنوى و روحانى او را به خود نزدیک مى‌سازد، چنان‌که در حق چنین کسى که این صفت دارد مى‌فرماید:
«وَ انَّ لَهُ عِندَنا لَزُلفى وَ حُسنَ مَآب ـ و او را نزد ما تقرّب و سرانجام نیک است»(ص/25و40)
و امّا کسى که غرض وى رسیدن به ثواب و رهائى از عذاب است، نظر به این‌که از خدا جز این نمى‌شناسد که او خداى صانع عالم و قادر و قاهر و عالم است، و او را بهشتى است که به مطیعان مى‌بخشد، و دوزخى است که گناهکاران را بدان عذاب مى‌کند، پس او را مى‌پرستد تا به بهشت برسد یا از جهنم نجات یابد: جزاى او به مقتضاى نیّتش این است که او را به بهشت خویش در آورد و از دوزخ نجاتش دهد، زیرا که پاداش اعمال بر حسب نیّات است.
و اعتنا مکن به سخن کسى که عبادت را هر گاه به وسیله آن ثواب یا رهائى از عقاب قصد شود باطل مى‌داند، به این پندار که این قصد با اخلاص که خواستن رضاى خدا به تنهائى است منافات دارد، و کسى که چنان قصدى کرده به نیّت جلب نفع خود و دفع ضرر از خود است نه رضاى خداى سبحان، که این گفتار کسى است که شناختى به حقایق تکالیف و مراتب مردم نسبت به آن‌ها ندارد.
براى بیشتر مردم دشوار است که عبادت‌شان صرفاً خواستن رضاى خدا و تقرّب به او باشد، زیرا آنان از خداى تعالى جز این نمى‌شناسند که به او امید دارند و از او مى‌ترسند، پس نهایت مرتبه ایشان این است که دوزخ را به یاد آورند و خود را از عذاب آن بر حذر دارند، و بهشت را به یاد آورند و خود را به ثواب آن راغب نمایند.
و معنى اخلاص در عبادت جز این نیست که آمیخته به آلودگى‌هاى دنیا و لذّات فورى و زودرس نفس نباشد، مانند مدح و ستایش مردم و رسیدن به مال و خلاصى از خرجى در مورد آزاد کردن بنده و امثال این‌ها. و آشکار است که خواستن بهشت و رهائى از دوزخ منافاتى با آنچه در آخرت وعده داده شده ندارد، اگر چه از همان نوع آشنا و مألوف در دنیا باشد، و اگر مانند این نیّات عبادات را تباه مى‌کرد ترغیب (راغب گردانیدن) و ترهیب (ترسانیدن) و وعد (نوید خیر دادن) و وعید (نوید شر دادن) بیهوده و عبث بود، زیرا به هر چه بهشت وعده داده شده و بر آن از دوزخ ترسانده شده چیزى است که مورد رغبت و بیم است. و آیات و اخبارى که در ترغیب و ترهیب و وعد و وعید وارد شده بى‌شمار است.
علم اخلاق اسلامى (ترجمه جامع‌السعادات) ج4 ص149
و این‌که در روایات سه گونه عبادت آمده نشان می‌دهد که عبادت از روی ترس و طمع هم عبادت است منتها درجات آن متفاوت خواهد بود.
در زیر به ایات و روایات این موضوع اشاره می‌نماییم.
خواندن خدا از روی خوف و طمع
16ـ فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَ وَهَبْنَا لَهُ یَحْیىَ وَ أَصْلَحْنَا لَهُ زَوْجَهُ إِنَّهُمْ کَانُواْ یُسَرِعُونَ فىِ الْخَیرْاتِ وَ یَدْعُونَنَا رَغَبًا وَ رَهَبًا وَ کَانُواْ لَنَا خَاشِعِینَ.
ما هم دعاى او را پذیرفتیم، و یحیى را به او بخشیدیم؛ و همسرش را (که نازا بود) برایش آماده (باردارى) کردیم؛ چرا که آنان (خاندانى بودند که) همواره در کارهاى خیر به سرعت اقدام مى‌کردند؛ و در حال بیم و امید ما را مى‌خواندند؛ و پیوسته براى ما (خاضع و) خاشع بودند. (انبیا/90)
17ـ وَ لَا تُفْسِدُواْ فىِ الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلَاحِهَا وَ ادْعُوهُ خَوْفًا وَ طَمَعًا إِنَّ رَحْمَتَ اللَّهِ قَرِیبٌ مِّنَ الْمُحْسِنِینَ
و در زمین پس از اصلاح آن فساد نکنید، و او را با بیم و امید بخوانید! (بیم از مسئولیت‌ها، و امید به رحمتش. و نیکى کنید) زیرا رحمت خدا به نیکوکاران نزدیک است.(اعراف/56)
18ـ امیر مؤمنان و سید اولیاء علیه‌السلام در بعضى از وقف نامه‌هایش که قسمتى از اموالش را وقف نموده بعد از نام خدا می‌نویسد:
هَذَا مَا أَوْصَى بِهِ وَ قَضَى بِهِ فِی مَالِهِ عَبْدُ اللَّهِ عَلِیٌّ ابْتِغَاءَ وَجْهِ اللَّهِ لِیُولِجَنِی بِهِ الْجَنَّةَ وَ یَصْرِفَنِی بِهِ عَنِ النَّارِ وَ یَصْرِفَ النَّارَ عَنِّی یَوْمَ تَبْیَضُّ وُجُوهٌ وَ تَسْوَدُّ وُجُوهٌ.
این وصیتى است که بنده خدا على نوشته و در باره اموالش دستور داده است به منظور طلب رضاى حق به امید این‌که خداوند مرا به بهشت وارد سازد و از آتش دور کند و آتش را از من دور سازد در آن روز گروهى رو سفید و گروهى رو سیاه می‌شوند.
مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول ج23 ص83
اعمال برای رضایت خدا
19ـ وَ مَثَلُ الَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ ...
آنان که اموال خود را براى خدا و به منظور جلب رضا و خشنودى او در راه خدا انفاق می‌نمایند آن‌ها مانند باران سودمندى هستند.(بقره/265)
20ـ وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ.
بعضى از افراد جان در کف گرفته و به منظور جلب رضا و خشنودى حق از بذل جان دریغ ندارد و خداوند نسبت به بندگان خود مهربان است.(بقره/207)
21ـ امیر مؤمنان و سرآمد خداشناسان صلوات اللَّه علیه در مناجات خود می‌فرماید:
مَا عَبَدْتُکَ خَوْفاً مِنْ نَارِکَ وَ لَا طَمَعاً فِی جَنَّتِکَ لَکِنْ وَجَدْتُکَ أَهْلًا لِلْعِبَادَةِ فَعَبَدْتُک.
معبودا عبادت و پرستش من از جهت ترس از آتش دوزخ نیست و با انگیزه طمع و دستیابى به بهشت نیست، فقط چون تو را سزاوار عبادت و پرستش می‌دانم می‌پرستم.
بحار الأنوار (ط - بیروت) ج67 ص186
22ـ حضرت صادق علیه‌السّلام فرمود:
إِنَّ النَّاسَ یَعْبُدُونَ اللَّهَ عَلَى ثَلَاثَةِ أَوْجُهٍ فَطَبَقَةٌ یَعْبُدُونَهُ رَغْبَةً فِی ثَوَابِهِ فَتِلْکَ عِبَادَةُ الْحُرَصَاءِ وَ هُوَ الطَّمَعُ وَ آخَرُونَ یَعْبُدُونَهُ فَرَقاً مِنَ النَّارِ فَتِلْکَ عِبَادَةُ الْعَبِیدِ وَ هِیَ رَهْبَةٌ وَ لَکِنِّی أَعْبُدُهُ حُبّاً لَهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَتِلْکَ عِبَادَةُ الْکِرَامِ وَ هُوَ الْأَمْنُ لِقَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ هُمْ مِنْ فَزَعٍ یَوْمَئِذٍ آمِنُونَ وَ لِقَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَ قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ فَمَنْ أَحَبَّ اللَّهَ أَحَبَّهُ اللَّهُ وَ مَنْ أَحَبَّهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ کَانَ مِنَ الْآمِنِینَ .
مردم در عبادت پروردگار بر سه گونه‌اند:
اول: گروهى براى رسیدن به ثوابها و مزایاى آن جهانى خدا را عبادت می‌کنند که این عبادت حریصان و سود طلبان است که ریشه‌اش طمع است.
دوم: گروهى دیگر از جهت ترس از آتش عبادت خدا را می‌نمایند و این عبادت بردگان است که ریشه‌اش ترس و خوف است.
سوم: ولى من با انگیزه عشق و محبت خداوند متعال او را عبادت می‌کنم که این عبادت بزرگ‌مردان و کریمان است و این عبادت است که ثمره‌اش ایمنى است و خداوند عزّ و جلّ فرموده:
وَ هُمْ مِنْ فَزَعٍ یَوْمَئِذٍ آمِنُونَ ـ و آنان از فزع و وحشت آن روز در ایمنى هستند.(نحل/89)
و نیز فرموده:
قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ وَ یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ ـ بگو اگر راستى خدا را دوست دارید باید از دستورات و خواسته‌هاى او که به وسیله من به شما ابلاغ مىشود متابعت و پیروى کنید تا در نتیجه خدا هم شما را دوست داشته و گناهان شما را ببخشد بنا بر این کسى که محبت به خدا داشته باشد خدا هم او را دوست می‌دارد و او را از عذاب خویش در امن و امان قرار می‌دهد.(آل‌عمران/31)
روضة الواعظین و بصیرة المتعظین (ط - القدیمة) ج2 ص416
23ـ امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام فرمود:
إِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللَّهَ رَغْبَةً فَتِلْکَ عِبَادَةُ التُّجَّارِ وَ إِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللَّهَ رَهْبَةً فَتِلْکَ عِبَادَةُ الْعَبِیدِ وَ إِنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللَّهَ شُکْراً فَتِلْکَ عِبَادَةُ الْأَحْرَارِ
گروهى از لحاظ میل و بداعى رسیدن به صواب‌هاى اخروى خدا را عبادت می‌کنند که این عبادت تجار و بازرگانان است.
و گروهى دیگر از جهت ترس از عذاب خدا را عبادت می‌نمایند که این عبادت بردگان است.
و گروهى با انگیزه شکر و سپاسگزارى از نعمت‌هاى پروردگار عبادت خداوند می‌نمایند که این عبادت احرار و آزادگان است.
نهج البلاغة (للصبحی صالح) ص 510 ـ حکمت 237
24ـ امام سجاد علیه‌السلام فرمود:
إِنِّی أَکْرَهُ أَنْ أَعْبُدَ اللَّهَ لِأَغْرَاضٍ لِی وَ لِثَوَابِهِ فَأَکُونَ کَالْعَبْدِ الطَّمِعِ الْمُطِیعِ إِنْ طُمِّعَ عَمِلَ وَ إِلَّا لَمْ یَعْمَلْ وَ أَکْرَهُ أَنْ أَعْبُدَهُ لِخَوْفِ عِقَابِهِ فَأَکُونَ کَالْعَبْدِ السَّوْءِ إِنْ لَمْ یَخَفْ لَمْ یَعْمَلْ قِیلَ فَلِمَ تَعْبُدُهُ قَالَ لِمَا هُوَ أَهْلُهُ بِأَیَادِیهِ عَلَیَّ وَ إِنْعَامِهِ.
من دوست ندارم که عبادتم را به انگیزه و اغراض خصوصى خود و براى رسیدن به ثواب‌هاى آن جهانى انجام دهم که مانند بنده طمعکار که ریشه اطاعتش طمع است باشم اگر خواسته‌اش تامین شود عملش را انجام می‌دهد و گر نه رها می‌کند و نیز دوست ندارم که از جهت ترس و خوف از کیفر عبادت کنم خدا را که مانند بنده زشت وظیفه نشناس باشم اگر ترس از مؤاخذه و کیفر نداشته باشد هیچ کارى نمى‌کند. سؤال شد از حضرت پس شما با چه انگیزه‌اى خدا را عبادت می‌نمائید؟
فرمود چون او مستحق عبادت و سزاوار پرستش است از جهت این نعمت‌ها و الطاف فراوان که در حق من روا داشته.
التفسیر المنسوب إلى الإمام الحسن العسکری علیه السلام ص328
25ـ امام کاظم علیه‌السلام فرمود:
أَشْرَفُ الْأَعْمَالِ التَّقَرُّبُ بِعِبَادَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ.
با ارزش‌ترین اعمال این است که در عبادت جز انگیزه قرب و نزدیکى به خداوند متعال چیزى نباشد.
بحار الأنوار (ط - بیروت) ج67 198
انواع قلب
26ـ رسول اعظم صلی‌الله‌و‌علیه‌وآله‌وسلم فرمود:
اَلْقَلبُ ثَلاثَهُ اَنْوَاعٍ:
قَلْبٌ مَشْغولٌ بِالدُّنْیَا
وَ قَلْبٌ مَشْغولٌ بِالْعُقْبَی
وَ قَلْبٌ مَشْغولٌ بِالْمَوْلَی.
وَ اَمَّا الْقَلْبُ الْمَشْغولُ بِالدُّنْیَا لَهُ الشِّدَّهُ وَ الْبَلاءُ
وَ اَمَّا الْقَلْبُ الْمَشْغولُ بِالْعُقْبَی فَلَهُ الدَّرَجَاتُ الْعُلَی
وَ اَمَّا الْقَلْبُ الْمَشْغولُ بِالْمَوْلَی فَلَهُ الدُّنْیَا وَ الْعُقْبَی وَ الْمَوْلَی.
قلب‌ها سه نوعند:
اول: قلبی که مشغول و وابسته به دنیا است.
دوم: قلبی که مشغول به تنعّمات اخروی است.
سوم: قلبی که وابسته به مولا است.
اما آن قلبی که سرگرم و وابسته به دنیا است، همیشه دچار سختی و گرفتاری است.
و آن قلبی که وابسته به تنعّمات اخروی است به درجات و مراتب بالایی می‌رسد.
و قلبی که دل‌بسته به مولا (خدا) است، هم دنیا دارد، هم آخرت را دارد و هم خدا را دارد.
میزان الحکمه ج13 ص52
حضرت آیت‌الله مجتبی تهرانی در شرح این حدیث فرمود:
دلی که به لذائذ دنیوی دل‌بسته شده و سرگرم آن است، این را بداند که همیشه در ناراحتی و گرفتاری است. یعنی حتی لذّت دنیایی را هم نمی‌برد. مسائل دنیوی این‌گونه است دیگر! به هرچه از دنیا برسد، باز می‌بیند کمبود دارد و به هیمن دلیل ناراحت است. پیوسته در سختی و گرفتاری است.
آن قلبی که دل‌بسته به تنعّمات اخروی است، در نتیجه کار هم که می‌کند برای امور اخروی است و می‌خواهد به پاداش آخرت برسد و به آن هم خواهد رسید. درجات عالیه بهشت را هم به او می‌دهند، لذّتش را هم می‌برد.
این یک قاعده کلّی است که دل‌بستگی به شیء همواره یادآوری آن را در پی دارد. آن دلی که همیشه دل‌بسته به خدا است، در نتیجه سه چیز دارد:
اول: دنیا دارد. دقّت کنید که مراد از دنیا در اینجا این نیست که به عنوان مثال پول زیادی دارد؛ بلکه به این معنا است که در دنیا هیچ ناراحتی ندارد. در ابتدا فرموده بود قلبی که وابسته به دنیا است، شدّت و بلا دارد. امّا این چنین شخصی نه شدّت دارد نه بلاء. نه نسبت به امور مادّی‌اش ناراحتی دارد، نه گره کور پیدا می‌کند که غصه‌اش را بخورد. هیچ‌کدام از این‌ها را پیدا نمی‌کند. خدا همه چیز را برایش فراهم می‌کند. چون او سرگرم به خدا است، به تعبیر خودمانی، خدا هم تمام کارهایش را ردیف می‌کند.
دوم: در آخرت هم تنعّمات اخروی‌اش را دارد.
سوم: بالاتر از همه این است که نزدیکی به خداوند هم پیدا می‌کند. مراد از مولا در اینجا نزدیکی به خدا است. دل‌بسته به خدا همیشه به یاد خدا است. ثمره‌اش هم این است که از نظر دنیایی، شدّت و بلا به آن معنا ندارد. از نظر تنعّمات اخروی هم درجات بالا دارد و از نظر الهی هم قرب به خداوند پیدا می‌کند.
منبع: پایگاه اطلاع رسانی مرحوم حضرت آیت الله حاج آقا مجتبی تهرانی