تنها راه سعادت دنیا و آخرت
بسم الله الرحمن الرحیم
عمل به دانسته‌ها
اتَّقُوا اللهَ وَ یُعَلِّمُکُمُ الله
تقواى الهى پیشه کنید و خداوند شما را مى‌‌آموزاند»
(انتهای آیه 282 سوره بقره)
1ـ تقوا یعنی عمل به دانسته‌ها
1/1ـ معنی لغوی
ریشه‌ی اصلی تقوا، «وَقی: نگهداری و حفظ شیء در برابر آسیب ها» است، از این رو، «تَقوا» در حقیقت به معنای نگهداری نفس از آسیب‌های درونى (هواى نفس) و بیرونى (شیطان) و قرار دادن آن در حفاظ اطاعت و بندگی است.
2/1ـ تکلیف به اندازه وسع
از طرفی خداوند تبارک و تعالی از هیچ‌کس بیش از آن‌چه که علم و توان دارد تکلیفی نخواسته و فرموده است: «لا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلاَّ وُسْعَها ـ خداوند هیچ کس را، جز به اندازه تواناییش، تکلیف نمى‌‌کند». (بقره/286)
3/1ـ دانستن براى عمل
هر کس براى آینده تصمیم گرفته است آن‌چه یاد مى‌‌گیرد، انجام دهد، به گذشته بازگردد که تاکنون چه یاد گرفته است و به همان عمل کند.
الف) رسول اکرم صلی‌الله‌وعلیه‌وآله‌وسلم فرمود: «اى امت من از آن‌چه نمىدانید بر شما بیم ندارم ولى بنگرید آن‌چه را مىدانید چگونه عمل مى‌‌کنید».
ب) امیرالمؤمنین علیه‌السلام مى‌‌فرماید: «بر عالم است آن‌چه را مى‌‌داند به کار بندد، سپس به دنبال دانشى رود که نمىداند».
ج) و فرمود: «شما به عمل کردن آن‌چه مىدانید، نیازمندترید، تا آموختن آن‌چه نمىدانید».
4/1ـ ترک علم آموزی ممنوع
آن‌چه ذکر شد به معنی ترک علم آموزی نیست، در تفسیر نمونه به این موضوع اشاره کرده و نوشته است:
«برخی آیه: "اتَّقُوا اللهَ وَ یُعَلِّمُکُمُ الله" را دلیل بر ترک تحصیل علوم گرفته‌‌اند. در حالى که چنین سخنى مخالف آیات قرآن و روایات مسلم اسلامى است.
حق این است که قسمتى از علوم را از طریق تعلیم و تعلم رسمى باید فرا گرفت و بخش دیگرى از علوم الهى را از طریق معرفت و تقوا باید آموخت».
ضمن آن‌که: «تقوا بدون علم به احکام حاصل نمی‌‌شود اما این موضوع موجب نمی‌‌شود که برخی دیگر از مراحل علم مُؤخّر از تقوا نباشد».
5/1ـ همه مقداری علم دارند پس تکلیف هم دارند
کسى که به وظایف خود پایبند نیست، براى توجیه سستى و کوتاهى خود به دنبال بهانه مى‌‌گردد، و چه بهانه‌‌اى بهتر از «نمى‌‌دانم»؟
اما خداوند می‌فرماید:
الف) «فَأَلهَمَها فُجورَها وَ تَقواها ـ خداوند شر و خیر انسان را به او الهام کرد». (شمس/8)
ب) «قَد تَبَیَّنَ الرُشدُ مِنَ الغَى ـ راه هدآیت از گمراهى، تبیین و روشن شده است». (بقره/256)
ج) امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام نیز فرموده است:
«علم [همیشه] براى شما هست؛ پس به علم خود، هدایت جویید».
6/1ـ جُرمِ ندانستن
امام صادق علیه‌السلام درباره‌ی آیه 149 سوره انعام که می‌گوید:
«قُلْ فَلِلَّهِ الْحُجَّةُ الْبالِغَةُ فَلَوْ شاءَ لَهَداکُمْ أَجْمَعینَ ـ بگو: دلیل رسا (و قاطع) براى خداست (دلیلى که براى هیچ‌کس بهانه‌‌اى باقى نمى‌‌گذارد). و اگر او بخواهد، همه‌ی شما را (به اجبار) هدایت مى‌‌کند. (ولى چون هدایت اجبارى بى‌‌ثمر است، این کار را نمى‌‌کند)». (انعام/149)
فرموده‌اند:
«خداوند در روز رستاخیز به بنده‌ی خویش مى‌‌فرماید بنده‌ی من! آیا مى‌‌دانستى (و گناه کردى)؛ اگر بگوید آرى، مى‌‌فرماید: چرا به آن‌چه مى‌‌دانستى عمل نکردى؟ و اگر بگوید نمى‌‌دانستم، مى‌‌گوید: چرا یاد نگرفتى تا عمل کنى؟ در این موقع فرو مى‌‌ماند، و این است معنى حجت بالغه».
2ـ نتیجه عمل به دانسته‌ها
1/2ـ روشن شدن مجهولات و مشتبهات
«عمل به آن‌چه مى‌‌دانیم»، یک تأثیر بسیار مهم و شگفت‌‌انگیز به دنبال دارد و آن «روشن شدن مجهولات و مشتبهات» ما است.
در قرآن کریم آمده است: «یا أیُّهَا الَّذین آمنَوا، إن تَتَّقُوا اللهَ یَجعَل لَکُم فُرقاناً ـ اى مؤمنان! اگر تقواى الهى پیشه کنید، خداوند براى شما فرقان (قدرت تشخیص حق از باطل) قرار مى‌‌دهد».(انفال/29)
2/2ـ آموزش آن‌چه نمی‌‌داند
الف) رسول خدا صلی‌الله‌وعلیه‌وآله‌وسلم فرمود: «مَن عَمِلَ بِما یَعلَمُ وَرَّثَهُ (عَلَّمَه) اللهُ عِلمَ ما لَم یَعلَم ـ هر کس به آن‌چه مى‌‌داند عمل کند، خداوند، آن‌چه را ندانسته به او مى‌‌آموزد».
ب) امام صادق علیه‌السلام فرمود: «مَن عَمِلَ بِما عَلِمَ کُفِى ما لَم یَعلَمُ ـ هر کس به آن‌چه مى‌‌داند عمل کند، از آن‌چه نمىداند کفایت شود».
ج) حضرت آیت‌الله بهجت در دستورالعمل‌‌هاى خود به طالبان حقیقت فرمودند:
«آن‌چه مىدانید عمل کنید، و در آن‌چه نمىدانید احتیاط کنید تا روشن شود، و اگر روشن نشد، بدانید که... قطعاً مواعظى را که شنیده‌‌اید و مىدانید، عمل نکردید وگرنه روشن بودید».
3/2ـ غبار را کنار بزن
یکى از حالات و قوایى که در طرز تفکر عملى انسان که مفهوم خوب و بد و این‌که الآن چه مى‌بایست بکنم و چه نمى‌بایست بکنم و این‌گونه معانى و مفاهیم را بسازد تأثیر دارد، طغیان هوا و هوس‌ها و مطامع و احساسات لجاج‌آمیز و تعصب‌آمیز و امثال این‌هاست، این امور اگر از حد اعتدال خارج شوند و انسان محکوم این‌ها باشد نه حاکم بر این‌ها، در برابر فرمان عقل فرمان مى‌دهند، دیگر آدمى نداى عقل خویش را نمى‌شنود، در برابر چراغ عقل گرد و غبار و دود و مه ایجاد مى‌کنند.
پس برای این‌که مسیر هدایت را مشاهده کنیم باید غبارها را کنار بزنیم و برای این‌که بتوانیم حرکت کنیم باید موانع را از راه برداریم.
4/2ـ روش‌های آموزش
خداوند برای افزایش علم ما که نتیجه عمل به دانسته‌ها است از روش‌های مستقیم و غیر مستقیم استفاده می‌فرماید. گاهی طوری مطلب به ما می‌رسد که فکرش را نمی‌کنیم.
«وَ مَن یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَل لَّهُ مَخْرَجًا * وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ ـ و هر کس تقواى الهى پیشه کند، خداوند راه نجاتى براى او فراهم مى‌‌کند و او را از جایى که گمان ندارد روزى مى‌‌دهد».(طلاق/2و3)
3ـ نتیجه عمل نکردن به دانسته‌ها
1/3ـ از دست دادن یافتهها
کسى که به دانسته‌های خود عمل نمى‌‌کند، علاوه بر این که از به دست آوردن علم محروم مى‌‌شود، با یک خطر سهمگین نیز مواجه است که از دست دادن یافتهها است. «وَ لا تَتّبِعِ الهَوى فَیُضِلَّکَ عَن سَبیلِ الله ـ از خواسته دل پیروى مکن که تو را از راه خدا گمراه مى‌‌کند».(ص/26)
2/3ـ گرفتن لذت مناجات
الف) پیامبر اکرم صلی‌الله‌وعلیه‌وآله‌وسلم فرمود:
«خداى تعالى به داود علیه‌السلام وحى فرمود که: کمترین عقوبت از هفتاد عقوبت باطنى من نسبت به بنده‌ای که به علمش عمل نمى‌‌کند، این است که شیرینى ذکرم را از قلبش خارج مى‌‌کنم».
ب) و نیز از حضرت امام جعفر صادق علیه‌السّلام مروى است که: خداى تعالى مى‌‌فرماید: «هر بنده که خواهش نفس خود را بر طاعت من اختیار نمود کمتر چیزى که به او مى‌‌کنم او را از لذّت مناجات خود محروم مى‌‌سازم».
3/3ـ بالاترین بلا
این بالاترین بلا برای انسان است که از مناجات با خدا لذّت نبرد.
حضرت موسی علیه‌السّلام برای مناجات با خدا می‌رفت، یک بی‌ادبی به او گفت: «از طرف من به خدا بگو: چقدر گناه کنم و تو کیفر نکنی؟!»
خداوند فرمود: «به او بگو: بالاترین بلا را بر تو نازل کرده‌ام و تو نمی‌فهمی! بلا و کیفر تو این است که از مناجات با من لذّت نمی‌بری».